(07.12.1927 – 19.03.2016)
– Саха народнай суруйааччыта, драматург, прозаик
Биир дойдулаахпыт, Саха норуодунай суруйааччыта Василий Егорович Васильев – Харысхал төрөөбүтэ 75 сылын көрсө суруйааччы биографията.
Кини туһунан кылгастык кэпсээтэххэ Василий Егорович Васильев – Харысхал 1950 сыллаахха сэтинньи 6 күнүгэр Амма Мээндигитигэр төрөөбүтэ. 1968 с. оскуола кэнниттэн колхозка трактористаан, Саха государственнай университет историко-филологическай факультетын саха салаатын бутэрэн, «Кыым» хаһыакка корреспонденынан улэлии сылдьан 80-с сылларга Саха Сирин суруйаччыларын Сойууһун иһинэн тэриллибит художественнай литератураны пропагандалаабыта.Василий Егорович Васильев Амматыгар оҥорбут биир улахан өҥөтө буолар-Амма өрүһүн Чурапчыга улахан турбаларынан ыытан көһөрөртөн уонна Үөһээ Аммаҕа маһы кэрдиини тохтотуу улэтин ыытыһан Амма экологиятыгар сүрүн кылааты киллэрбитэ. Айар үлэтэ 1975 сыллаахха саҕаламмыт суруйааччы, кинигэтин айымньыларынан 1986 сылтан ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ буолбута.«Саха Сирэ» хаһыакка улэлээн баран, Василий Егорович Литература саамай уустук жанрыгар улэлиир, Саха академическай театрга, Нерюнгри, Хотугу омуктар, Бурятия театрдарыгар барыта 13 пьесата туруоруллубута. Драмалара, кэпсээннэрэ, сэһэннэрэ, очеркалара республика араас хаһыаттарыгар, «Чолбон» сурунаалга бэчээттэнэллэр.
Саха театрын сценатыгар туруоруллубут пьесалара:
- «Аммаҕа саас этэ», режиссер Ф. Потапов;
- «Сэрии тыйыс тыына», режиссер В. Фомин;
- «Эргиллиэм хайаан да»;
- «Бастыҥ хатыыта»;
- «Кэт Марсден. Үтүө санаа аанньала»
- «Көмүөл», режиссер А. Борисов;
- «Мин хайаан да эргиллиэм»
- «Учуутал».
- Кэнники «Тэпсиллибэт үтүө аат»
- «Лидия» («победить или умереть») кэнники туруорулунна
Василий Харысхал дойду уонна тас дойдулар архивтарыгар сыралаахтык үлэлээбитэ,ол курдук Саха Сирин историятыгар сыһыаннаах матырыйаалы көрдөөн, АХШ, Япония, Кытай, Финляндия,Австралия архивтарыгар сүүһүнэн докумуоннары чинчийдэ, үөрэттэ. Москваҕа, Санкт-Петербурга баар архивтарга, музейдарга уонна библиотекаларга барыларыгар кэриэтэ сылдьан политическай ссылка, ГУЛАГ, репрессия историяларыгар туһааннаах матырыйааллары кичэйэн үөрэтэн, сыралаах үлэтин түмүгэр ,Василий Егорович Саха Өрөспүүбүлүкэтин культуратын үтүөлээх үлэһитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Духовность Академиятын академига, 2009 сыллаахха Россия Улахан литературнай бириэмийэтин лауреата, 2018сыллаахха сэтинньи 29 кунугэр Саха норуодунай суруйааччыта диэн урдук ааты ылан, биьиги Аммалар Куннук Уурастыырап кэнниттэн иккис норуодунай суруйааччыланныбыт диэн киэн туттабыт.( уьус норуодунай суруйааччы Д.Ф.Наумов буолбута) Уонна 2019 сыллаахха 282 нуомэрдээх Амма улууһун уурааҕынан ахсынньыга Мээндиги сельскай модельнай библиотеката Василий Егорович Васильев-Харысхал аатынан библиотека диэн ааттаммыта. Василий Егорович Васильев –Баһылай Харысхал тохсунньу 31 күнүгэр 2021с. ыалдьан 70 сааһыгар олохтон барбыта.
Харысхалга аналлаах литературнай муннук баар (музейга):
- Билигин «Аммаҕа саас этэ»- // саамай автор аатырбыт кинигэтэ «Ханнаҕыный мин кэрэ музыкам» сэһэн,» «Эһэм эһэтэ», «Моккуой», «Тураҕааскы», «Аҕаа» «Туу-хаах» диэн кэпсээннэрэ, «Аммаҕа саас этэ», «Сэрии тыйыс тыына» пьесалар киирбиттэр. 1992с. тахсыбыт кинигэ.
- 1995с. Харысхал 55 сааһыгар улахан юбилейнай биэчэр тэрийбиппит. Бастакынан «Толоонтон туруммут туруйалар» диэн кулуубка Харысхал айымньытыгар олоҕуран пьеса (реж.Попова Е.Н.) турбута. (Ол хаартыската)
- 1997с. тахсыбыт «Сир ыарыыта» диэн кинигэҕэ Амма кырыс сирин баһылааччыларыгар анаммыт пьесалар уонна “Киһи абааһы» диэн фантазия пьеса суруллубут .
- 1999с. «Маасынка бадаарага» диэн брошюра кинигэҕэ 8 көрдөөх сценкалар кэпсээннэр киирбиттэр «Холуоһа саҕа соболор», «Аһыан иннинэ илиигин суун» уо.д.а. Киһи биир тыынынан, чэпчэкитик ааҕар .
- 2012с. тахсыбыт «Таптыыр, ахтар дьоннорум» кэпсээн кинигэтэ бу наһаа табыллыбыт кинигэ. Манна үс урукку сэһэннэрэ уонна «Сүтэрсибит сурэхтэр» диэн киинэ буолбут сэһэнэ, «Кыыс ыьыаҕа» диэн Манчаары Мээндигигэ сырыытын туһунан номоҕо, «Ооккоолорум быыһаан!» диэн күһүҥҥү Аммаҕа тубэлтэ, «Аҕаа» диэн айымньылара киирбиттэр.
- 2016с. Улуустааҕы Васильевскай ааҕыылары тэрийбиппит. (ол атрибуттара)
- 2017с. бэчээттэнэн тахсыбыт «Эргиллиэм хайаан да!» диэн кинигэҕэ хас биирдии пьеса саха интеллигеннэрин олохторун, дьылҕаларын кэпсиир шедевр кинигэ диэхпин баҕарабын. Манньыаттаах уолун туһунан «Эргиллиэм хайаан да», “ Бастын хатыыта” В.В. Никифоров-Күлүмнүүр туһунан историческай драма, Ксенофонтовтар дьиэ кэргэттэрин туһунан «Көмүөл» реквием-пьеса, Михаил Андреевич.Алексеев туһунан «Учуутал», Сэрии кэмигэр сут-кураан содулугар тыылга хаалбыт саха дьоно быстаран эрдэхтэринэ туохтан да толлубакка Сталиҥҥа тиийэ туруорсан саха дьонун, ученайдары,суруйааччылары быыһаабыт государственнай деятель Илья Егорович Винокуров туһунан “Тэпсиллибэт үтүө аат» диэн пьеса, бу барыта уһулуччу айымньылар.
- 2020 сылга «Мээндигиттэн өрүттээх Саха народнай суруйааччыта, биллиилээх драматург В.Е.Васильев –Баһылай Харысхал диэн стенд оҥорбутум
- 2021с. Харысхал “Ааспыт кэм аартыктарынан” диэн кинигэтин Наталья Харлампьева, Олег Сидоров, Николай Архипов көмөлөрүнэн күн сирин көрөн, уһулуччу ис хоһоонноох кинигэ буолан тахсыбыта.
- Харысхал кэнники суруйуутунан “Белый ангел тундры” киинэ (Александр Лукин, Вера Филиппова.) оҥоһуллан көстүбүтэ.
- “Ааспыт кэм аартыктарынан” кинигэтэ – 2021с. Бу документальнай роман суруйааччы тыына быстыбытын кэннэ Н.И.Харлампьева салайааччылаах саха суруйааччылара таһаарбыт кинигэлэрэ. Манна баччааҥҥа дылы айах кэпсээннэригэр эрэ сылдьыбыт Саха үтүө-мааны дьонун, ытыллыбыт ыралаах ыччаттар тустарынан этиллибэтэх кырдьыгы кэпсиир Харысхал улахан бүтэһик айымньыта буолар. Биэһэнчэ саха интеллигеннэрин туһунан кэпсэнэр.
- (В.Е.Васильев –Харысхал кэнники суруйбут кэпсээннэрэ, журналга, куйаар ситимигэр тахсаллар. Кэнники аахпыт «Кыһыл хормуоска» диэн кэпсээнин ааҕан баран бастаан көрүдьүөс курдук эрээри түмүгэр трагедиянан тумуктэнэрин киһи харах уулаах ааҕан бутэрэр эбит. )
- “Хаарыан доҕорбут Харысхал” 2022с. хомуйан онордулар Н.И.Харлампьева уо.д.а.
”Всю свою жизнь Василий Егорович посвятил поискам правды о первых якутских интеллигентах, раскрытию белых пятен нашей истории. Единомышленники воздают дань памяти В.Е.Васильеву, его бесценному вкладу в якутскую литературу .. Нам еще предстоит большая работа творческого наследия…( инник ити табаарыстара суруйааччылара суруйбуттар).
Матырыйаалы бэлэмнээтэ: Захарова Матрена Николаевна,
В.Е.Васильев – Харысхал аатынан Мээндиги библиотекатын сүрүннүүр бибилэтиэкэрэ
Айымньылара:
- Ааспыт кэм аартыктарынан. Бастакы чааһа https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/59888
- Аммаҕа саас этэ: кэпсээннэр, сэһэн, драмалар https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/14100
- Сир ыарыыта : [Пьесалар] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/15599
- Таптыыр, ахтар дьоннорум: сэһэннэр, кэпсээннэр https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/15597
- Учуутал https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/15611
- Эргиллиэм хайаан да! : [пьесалар] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/15595
Аудио:
- Таптыыр, ахтар дьоннорум : сэһэннэр, кэпсээннэр https://kids.nlrs.ru/vasilij-egorovich-vasilev-kharyskhal-taptyyr-akhtar-donnorum-se-enner-kepseenner/
- Тураҕааскы : [аудиокэпсээн] https://kids.nlrs.ru/vasilij-egorovich-vasilev-kharyskhal-tura-aasky-audiokepseen/
- Туу Хаах : [аудиокэпсээн] https://kids.nlrs.ru/vasilij-egorovich-vasilev-kharyskhal-tuu-khaakh-audiokepseen/
Айымньыларын тылбаастара:
- Повесть о вечной любви https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/15497
- Пьесалар / АРКТИКА култууратыгар айар хайысхалары уонна саҥа сүүрээннэри киллэрэр агенствота автоном. тэрилтэтэ ; [хомуйан оҥордо.: Н. Н.Пономарев]. https://new.nlrs.ru/open/88279
Эбии көр:
- С 70-летним юбилеем народного писателя Якутии Василия Васильева-Харысхал: [видеозапись] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/63797
- Тематическая коллекция в ЭБ НБ РС(Я) “Васильев Василий Егорович – Харысхал” https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/collections/2798