• Саха норуодунай суруйааччыта, Саха Өрөспүүбүлүкэтин искусствотын үтүөлээх диэйэтэлэ

Николай Алексеевич Лугинов Кэбээйи улууһун Тыайа сиригэр Екатерина Николаевна, Алексей Давыдович Лугиновтар дьиэ кэргэннэригэр 1948 с. атырдьах ыйын 14 күнүгэр төрөөбүтэ. Аҕата Алексей Давыдович Аҕа дойду улуу сэриитин кыггыылааҕа, колхознай тутуу ветерана, оройуон бочуоттаах гражданина этэ. Өр кэмҥэ нэһилиэгэр сэбиэтинэн, колхоз бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ. Ийэтэ, Екатерина Николаевна үлэһит бастыҥа, олус минньигэс астаах асчыт, имигэс илиилээх иистэнньэҥ эбит. 

Николай Лугинов 1955 с. нулевой кылааска Харыйалаах оскуолатыгар үөрэнэ киирэр, Тыайа аҕыс кылаастаах оскуолатын 1964 с. үөрэнэн бутэрэр. Салгыы Кэбээйи орто оскуолатын бүтэрэн, «Оскуола-производство-ВУЗ» диэн ыҥырыынан Тыайа совхоһугар үлэлээбитэ, ол кэннэ Советскай армия кэккэтигэр сулууспалаабыта.

1972 с. Саха государственнай университетын физико-математическай факультетын бүтэрэн, Хаҥалас улууһугар, Хатаска учууталынан, Комсомол уобаластааҕы комитетыгар инструкторынан, Нам улууһугар типография директорынан үлэлээбитэ, Москваҕа Үрдүкү литературнай кууруһу бүтэрбитэ.

Н.А. Лугинов 70-с сыллар ортолоруттан суруйан, саха литературатыгар тута биллэн-көстөн барбыта. Кини суруйар сүрүн жанра — проза. Николай Алексеевич бастакы айар үлэлэрин туһунан саха народнай суруйааччыта Василий Семенович Яковлев- Далан маннык бэлиэтээн турар: «Саха сирин уонна нуучча ааҕааччыларыгар киэҥ билиниини ылан эрэр эдэр прозаик Н.Лугинов «Сэбирдэх уута», «Оҕонньор мичээрэ», «Дьиэлээх киһи» диэн кэнники бэчээккэ тахсыбыт уонна «Үрдүк арыылар» сэһэннэрэ олоҕу араас өттүттэн ылан дириҥник аттаран көрөр санааҕа аҕалалларынан күүстээхтэр».

Киһи уонна айылҕа, киһи уонна олох сыһыаннарын ырытар, ааҕааччыны толкуйдатар айымньыта «Нуоралдьыма чараҥар» буолар.

Суруйааччы «Сэргэлээххэ» сэһэнигэр эдэр студент ыччат олоҕун туһунан кэпсэнэр. «Мэндиэмэннэр» диэн айымньытыгар хотугу куорат архитектордарын, тутааччыларын туһунан суруйар. Айымньытыгар Н.Лугинов бэйэтин көлүөнэтин ис санаатын, сиэрин-майгытын, олоххо, дьоҥҥо сыһыанын көрдөрөргө дьулуһар. Николай Алексеевич айар буочарын биир сүрүн уратыта — тулалыыр айылҕа көстүүтүн, көтөрү-сүүрэри, оту-маһы тыыннааҕымсытан, өйдүүр өйдөөх, саныыр санаалаах, ыалдьар эттээх, үөрэр-санньыйар дууһалаах гына ойуулуура буолар. Ол курдук, «Суор», «Кустук» айымньыларыгар олоҕу дириҥ философскай хабааннаахтык сыныйан ойуулуур. Төрөөбүт сир-уот, дойду ахтылҕана, кэриэстэбил, кутурҕан, олох салҕаныыта «Айгылла» диэн айымньытыгар ойууланар.

Н.А. Лугинов 1988 с. Алжир Республикатын норуоттар икки ардыларынааҕы литератураҕа бириэмийэтин лауреата буолбут айымньы- тынан «Таас Тумус» сэһэнэ буолар. Айымньыга дьон дьылҕата тус-туспа кэрчиктэринэн ылан суруллубут. Сирдээҕи олох, дьон олоҕо айымньыны аахтаҕыҥ аайы бииртэн биир субуллан иһэллэр. 

Ону таһынан, драматургияҕа чаҕылхай айымньылары суруйар. «Алампа, Алампа…» драматьггар айар үлэһит кытаанах аналын, эрэйдээх тапталын, кырдьыгын туһунан санаалар суруллаллар. «Бырастыы» драматыгар үрдүк культуралаах, киэҥ билиилээх, дириҥ государственнай өйдөөх-санаалаах М.К.Аммосов уобараһыгар саха норуотун духовнай лидерин характерын арыйбыта. Суруйааччы бу драмалара саха театрыгар ситиһиилээхтик турбуттара. Николай Алексеевич саха литературатыгар, сахатын норуотугар сүҥкэн суолталаах дьоһун айымньыта «Чыҥыс-Хаан ыйааҕынан» буолар. Айымньыга Чыныс-хаан аан дойду историятын биир сүдү, улуу киһитин быһыытынан суруллар. Бу роман 3 кинигэтэ киэҥ ааҕааччы сэҥээриитин ылыахтарын ылаллар. Ону таһынан, айымньы Россияҕа киэҥник билиннэ, Азия сирин, урукку Союз республикаларын болҕомтотун тарта. Билиҥҥи кэмҥэ бу айымньынан историческай суолталаах киинэ уһуллубута

Айымньылара:

1. Кустук: сэһэннэр https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/13126
2. Кэпсээннэр https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/10811 
3. Мэндиэмэннэр : роман https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/27795
4. Нуоралдьыма чараҥар : (сэһэн) https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/102083
5. Сэбирдэх уута: сэһэннэр https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/27171
6. Таас тумус: cэһэннэр https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/25433
7. Түһүлгэ: cэһэн https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/27797
8. Уларыйыы кэмэ https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/14112
9. Улуу Хууннар: сэһэннэр. Сир саҕалаах, дойду кытыылаах https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/14122
10. Халлаан харахата : [сэһэннэр, драма, кэпсээн] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/27170
11. Чыҥыс-Хаан ыйааҕынан: роман. Иккис чааһа https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/8886
12. Чыҥыс-Хаан ыйааҕынан: роман. Маҥнайгы чааһа https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/8888
13. Чыҥыс-Хаан ыйааҕынан: роман. Үһүс чааһа https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/8884
14. Үрдүк арыылар : [сэһэннэр, пьеса] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/27199

Айымньыларын тылбаастара:

1. Время перемен: роман в повестях https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/66139
2. Граница. Хуннские повести : продолжение https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/108822
3. Граница. Хуннские повести / Николай Лугинов ; перевод с якутского Петра Краснова https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/108821 
4. Граница. Хуннские повести / Николай Лугинов ; перевод с якутского Петра Краснова https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/122909
5. Дом над речкой: повести и рассказы https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/74264
6. Древние легенды https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/30793
7. Кустук : рассказ https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/108825
8. Мать Чингисхана: повесть https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/32289
9. Ожулун, дочь племени олхонутов : глава из романа https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/108823
10. По велению Чингисхана: роман. Книга 1, 2 https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/12493
11. По велению Чингисхана: роман. Книга 3 https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/12494
12. Притча о Чингисхане : главы из романа https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/108824
13. Роща Нуоралджыма : повесть / Николай Лугинов : для среднего и старшего школьного возраста / авторизированный перевод с якутского С. Шуртакова https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/74111
14. Современный якутский рассказ = Саха аныгы кэпсээнэ: антология https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/118154
15. Таас Тумус : повесть / Николай Лугинов ; перевод с якутского Анны Дмитриевой https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/129305
16. Толкынды Лена = Өлүөнэ долгуннара: якут жазушыларыны хикаялары https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/80435

Аудио:

1. Айгылла : [аудиокэпсээн] https://kids.nlrs.ru/luginov-nikolaj-alekseevich-ajgylla-audiokepseen/
2. Иэстэспит : [аудиокэпсээн] https://kids.nlrs.ru/nikolaj-luginov-iestespit/
3. Кустук : [аудиосэһэн] https://kids.nlrs.ru/luginov-nikolaj-alekseevich-kustuk-audiose-en/
4. Муораны кытта көрсүһүү : [аудиохоһоон] https://kids.nlrs.ru/luginov-nikolaj-alekseevich-muorany-kytta-k-rs-audiokho-oon/
5. Оҕонньор мичээрэ : [аудиокэпсээн] https://kids.nlrs.ru/luginov-nikolaj-alekseevich-o-onnor-micheere-audiokepseen/
6. Оҕонньор мичээрэ : [аудиокэпсээн] https://kids.nlrs.ru/luginov-nikolaj-alekseevich-o-onnor-micheere-audiokepseen-2/ 
7. Суор : [аудиокэпсээн] https://kids.nlrs.ru/luginov-nikolaj-alekseevich-suor-audiokepseen/
8. Сэргэ : [аудиосэһэн] https://kids.nlrs.ru/luginov-nikolaj-alekseevich-serge-audiose-en/
9. Таас тумус : [аудиосэһэн] https://kids.nlrs.ru/luginov-nikolaj-alekseevich-taas-tumus-audiose-en/

Видео:

1. Время перемен : роман в повестях / Николай Лугинов ; [перевод с якутского В. Крупина https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/66139
2. Н. Лугинов “Айгылла”: буктрейлер. [видеозапись] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/90991
3. Н. Лугинов “Нуоралдьыма чараҥар”: буктрейлер. [видеозапись] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/90842
4. Н. Лугинов “Суор”: буктрейлер. [видеозапись] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/90841
5. Н. Лугинов “Суор” кэпсээнинэн “Кэтэһии”: буктрейлер. [видеозапись https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/92276
6. Николай Лугинов “Иэстэспит”: буктрейлер. [видеозапись] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/90826
7. Николай Лугинов “Кустук”: буктрейлер. [видеозапись] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/90813
8. Николай Лугинов “Кустук”: буктрейлер. [видеозапись] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/90817
9. Николай Лугинов “Кустук”: буктрейлер. [видеозапись] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/90840
10. Николай Лугинов “Кустук”: буктрейлер. [видеозапись] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/92263
11. Николай Лугинов “Кустук”: буктрейлер. [видеозапись] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/92278
12. Николай Лугинов “Суоллар”: буктрейлер. [видеозапись] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/90814
13. Николай Лугинов “Суор”: буктрейлер. [видеозапись] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/90812
14. Николай Лугинов “Сэргэ”: буктрейлер. [видеозапись] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/92273

Эбии көр:

1. Большая Литературная премия России https://kids.nlrs.ru/bolshaya-literaturnaya-premiya-rossii/
2. Лауреаты Государственной премии имени П. А. Ойунского https://kids.nlrs.ru/laureaty-gosudarstvennoj-premii-imeni-p-a-ojunskogo/
3. Лауреаты Государственной премии имени П.А.Ойунского https://kids.nlrs.ru/premiya-imeni-oyunskogo/
4. Лауреаты премии им. Эрилик Эристина https://kids.nlrs.ru/laureaty-premii-im-erilik-eristina/
5. Тематическая коллекция “Лугинов Николай Алексеевич” https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/collections/345