(24.01.1892 – 06.09.1942)
– поэт, прозаик. Гражданскай сэрии сылларыгар кыһыл бартыһаан. 1924 сыллаахтан ССКП чилиэнэ. 1938 сыллаахтан ССРС Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ.
Эрилик Эристиин 1892 сыллаахха тохсунньу 24 күнүгэр Чурапчы оройуонугар Чакыр нэһилиэгэр орто бааһынай дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ. Сэмэн оскуолаҕа үөрэммэтэх, бэйэтэ дьоннортон буквалары ыйыталаһан, Филипп Михайлович диэн киһи үөрэтэн ааҕан, суруйан барбыт. Кыра эрдэҕиттэн ону-маны барытын интэриэһиргиир, историяны сэҥээрэр, олоҥхону, ырыаны олус кэрэхсиир эбит. Саҥа Сэбиэскэй былаас олохтоноругар элбэх сыратын биэрбит, Сэбиэккэ үлэлээбит, гражданскай сэриигэ Кыһыл Аармыйа кэккэтигэр сылдьыбыт. 1921 сыллаахха Коммунистическай партия чилиэнигэр кандидатынан киирбит. 1929 сыллаахха улуус исполкомун бэрэсэдээтэлинэн үлэлээбит.
Чурапчы оройуонун хаһыатыгар эрэдээктэрдээбит. 1924 сыллаахха Дьокуускай куоракка типографияҕа наборщиктыыр, профсоюзнай уонна сэбиэскэй үлэлэргэ кыттар. Ити саҕана «Саха омук» общество театральнай куруһуогар кыттыыны ылар, онно сылдьан суруйааччы Алампаны кытта чугасыһар. Дьэ ити саҕаттан Семен Степанович литература эйгэтигэр улам-улам тардыллан иһэр.
Сэмэн бастакы ыстатыйаларын суруйталыырыгар Боотур уус Уола, Эрэйдээх Эмээхсин диэн хос ааттарынан илии баттаан таһаартарбыт. 1928 сыллаахха «Соһуччу үөрүү», «Бөтүҥнэр», «Куһаҕан күнүгэр куттала улааппыт», «Кыраттан орпут» диэн кэпсээннэри «Чолбон» сурунаалга бэчээттэтэн, кэпсээнньит быһыытынан биллэн барар.
Саха литературатыгар бигэтик Эрилик Эристиин диэн аатынан киирбитэ. Сэһэнньит быһыытынан «Уйбаан Дууһа», «Кэриэс туолуута» диэн айымньыларын суруйбута.
Эрилик Эристиин дьон-сэргэ биһирээн истэр олоҥхоһута эбит, «Буура Дохсун» диэн олоҥхону суруйан хаалларбыт. Драматургияҕа уонна поэзияҕа эмиэ холоммута, ол курдук «Бассабыык Тиэхээн», «Тулаайах Уйбаанчык» диэн поэмалары, «Суорума соруктаммыттар», «Биэлэй ыстааба» диэн пьесалары суруйбута.
1934 сыллаахха Казахстаҥҥа Чимкент (Шымкент) куоракка, Алма-атаҕа уонна Бурятияҕа сылдьыбыта. Буряттар, казахтар олохторун-дьаһахтарын туһунан элбэх матырыйаалы хомуйбута. Ол түмүгэр «Революция уолаттара» диэн казах норуотун олоҕуттан уонна «Аймалҕан» диэн бурят норуотун олоҕун көрдөрөр икки сэһэни бэчээттэппитэ.
Гражданскай сэриигэ сылдьан доруобуйатын эчэппит содулуттан 1938 сыллаахха эмискэччи икки хараҕынан көрбөт буолбут, ол да буоллар, айар үлэтин салҕаабыт хорсун холобурун иһин «Саха Корчагина» диэн сүрэхтэммитэ. Ити кэмҥэ кини «Маарыкчаан ыччаттара» диэн саха литературатыгар бастакы арамаанын айбыта. «Маарыкчаан ыччаттарын», икки сыл кэриэтэ үлэлээн, 1941 сыллаахха бүтэрбитэ. Итинэн Эрилик Эристиин нуучча чулуу суруйааччыта, «Ыстаал хайдах хатарыллыбыта» диэн роман ааптара Николай Островскай, дьоҥҥо барытыгар биллэр хорсун быһыытын хатылаабыта.
С.С. Яковлев-Эрилик Эристиин 1942 сыллаахха балаҕан ыйын 6 күнүгэр өлбүтэ.
Эрилик Эристиин төрөөбүт сиригэр Чакырга суруйааччы аатынан музей тэриллибитэ. Саха Өрөспүүбүлүкэтин иккис бэрисидьиэнэ В.А. Штыров 2007 сыллаахха бэс ыйын 1 күнүгэр 338-ыс нүомэрдээх Ыйааҕынан Чакыр орто оскуолатыгар суруйааччы Эрилик Эристиин аатын иҥэрбитэ.
Суруйааччы айар үлэнэн баара-суоҕа 14 эрэ сыл дьарыктаммыта. Бу улахана суох кэм иһигэр кини проза жанрыгар бэйэтин аатын үйэтитэр уонна саха литературата сайдарыгар биллэр оруоллаах, чулуу айымньылары хаалларбыт бастакы романист суруйааччы буолар. Суруйан хаалларбыт айымньылара литератураны уонна саха уус-уран тылын байыппыттара. Гуманитарнай чинчийэр институт учуонайдара 17 туомнаах «Саха тылдьытын» таҥан оҥороллоругар Эрилик Эристиин баай тылын үөрэтэн туһаммыттара биллэр.
Айымньылара:
- Айымньылар: икки томнаах. Бастакы том https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/24813
- Айымньылар: икки томнаах. Иккис том https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/10814
- Айыы Дьөһүөл: олоҥхо https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/51087
- Бассабыык Тиэхээн : (бэйиэмэ) https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/51753
- Буура дохсун: олоҥхо https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/709
- Кэпсээннэр уонна пьесалар https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/95850
- Кэриэс туолуута : [сэһэн] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/27197
- Маарыкчаан ыччаттара; Кэриэс туолуута; Кэпсээннэр: [роман, сэһэн, кэпсээннэр] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/95862
- Маарыкчаан ыччаттара: роман https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/27196
- Революция уолаттара: сэһэннэр, роман https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/39880
- Талыллыбыт айымньылар https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/10719
- Талыллыбыт айымньылар https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/24810
- Тулаайах Уйбаанчык: бэйиэмэ https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/51105
- Уйбаан Дууса: (кэпсээн) https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/51104
- Өрөбөлүүссүйэ иннигэр өлбүттэргэ ахтыы https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/50383
- Өрөбөлүүссүйэ уолаттара: (пуобэс) https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/51749
Айымньыларын тылбаастара:
- Аймалҕан: сэһэн https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/51735
- Алмасты аймак: жакүт жазушыларыныҥ эҥгiмелерi = Алмазный край: рассказы якутских писателей https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/82416
- Марыкчанские парни: роман https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/52235
- Марыкчанские ребята: повесть https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/52218
- Молодость Марыкчана: роман https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/52228
- Повесть и рассказ https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/52568
Аудио:
- Бөтүҥнэр : [аудиокэпсээн] https://kids.nlrs.ru/yakovlev-semen-stepanovich-erilik-eristiin-b-t-ner-audiokepseen/
- Кыраттан орпут : [аудиокэпсээн] https://kids.nlrs.ru/yakovlev-semen-stepanovich-erilik-eristiin-kyrattan-orput-audiokepseen/
- Кэриэс туолуута : [аудиосэһэн] https://kids.nlrs.ru/yakovlev-semen-stepanovich-erilik-eristiin-keries-tuoluuta-audiose-en/
- Маарыкчаан ыччаттара : [аудиороман] https://kids.nlrs.ru/yakovlev-semen-stepanovich-erilik-eristiin-maarykchaan-ychchattara-audioroman/
- Оҕолор ийэлэрэ: [аудиокэпсээн] https://kids.nlrs.ru/yakovlev-semen-stepanovich-erilik-eristiin-o-olor-ijelere-audiokepseen/
- Соһуччу үөрүү : [аудиокэпсээн] https://kids.nlrs.ru/yakovlev-semen-stepanovich-erilik-eristiin-so-uchchu-r-audiokepseen/
- Уйбаан дууһа : [аудиокэпсээн] https://kids.nlrs.ru/yakovlev-semen-stepanovich-erilik-eristiin-ujbaan-duu-a-audiokepseen/
- Хачыгыр : [аудиокэпсээн] https://kids.nlrs.ru/yakovlev-semjon-stepanovich-erilik-eristiin-khachygyr-audiokepseen/
Эбии көр:
- Виртуальная выставка “Семен Степанович Яковлев – Эрилик Эристиин” https://kids.nlrs.ru/?post_type=post&p=13393
- Лауреаты премии им. Эрилик Эристина https://kids.nlrs.ru/laureaty-premii-im-erilik-eristina/
- Семен Степанович Яковлев – Эрилик Эристиин https://landscape.nlrs.ru/69
- Тематическая коллекция в ЭБ НБ РС(Я) “Эрилик Эристиин – Яковлев Семен Степанович” https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/collections/1871