(01.12.1928 – 08.12.2013)

• оҕо суруйааччыта, кэпсээнньит, Арассыыйа Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, Саха Өреспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бочуоттаах бэтэрээнэ 

Иннокентий Михайлович Мэҥэ Хаҥалас улууһун Моорук нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1955 сыллаахха Дьокуускайдааҕы педагогическай институту бүтэрбитэ, 1970 сыллаахха ССКП КК үрдүк партийнай оскуолатын суруналыыс салаатын бүтэрбитэ. Колхуоска үлэлээбитэ, сэлиэнньэ сүбэтин сэкэрэтээринэн сылдьыбыта. Пединституту бүтэрэн баран саха тылын уонна литературатын учууталынан үлэлээбитэ, сэттэ кылаастаах оскуола дириэктэрэ буолбута. Үрдүкү Партийнай Оскуоланы бүтэрэн баран Мэҥэ Хаҥалас уонна Амма улуустааҕы хаһыаттарын эрэдээктэринэн, онтон «Билии» диэн түмсүү улуустааҕы салаатын эппиэтинэстээх сэкэрэтээринэн үлэлээбитэ.

1979 с.“Сахсаахаан Сахаар кэпсээннэрэ” диэн аан бастакы кинигэтэ оҕолорго ананан тахсыбыта. онтон ылата оҕо-аймах таптаан ааҕар оҕо суруйааччыта диэн биллэр. Кини үгүс айымньыта кыра уонна орто саастаах оҕолорго ананар (“Лена эбэбит кытылларыттан” (1984 с.), «Төрөөбүт ыырдарым” (1988 с.). Суруйааччы оҕоҕо аналлаах кинигэлэрин сүрүн соруга – айылҕаҕа харыстабыллаах сыһыаны иитии. Ол курдук кини – саха литературатыгар ситэри сырдатылла илик экологическай тиэмэни – тулалыыр айылҕа, кыыл-сүөл, көтөр-сүүрэр, үөн-көйүүр эйгэтин oҕo-аймахха сонуннук ойуулуур (“Тыа саҕатыгар” (1981 с.). И. Сосин айымньытын аахпыт киһи айылҕаны атын хараҕынан көрөр. Улахан дьон аанньа ахсарбат үөнэ-көйүүрэ айылҕаҕа туох туһалааҕын кэтээн көрөн, хайа баҕарар оҕо умсугуйан ааҕыан курдук сэргэхтик сэһэргиир. (“Айылҕалыын алтыһан” (2008 с.).И. Сосин – күнү-дьылы билгэлиир ураты дьарыктаах суруйааччы (“Кымырдаҕас үлэтигэр тахсыбата” (1983 с.), “Ойуурга моҕотой угуйар” (1990 с.). Кини саха литературатыгар урукку өттүгэр суох сана хайысхаҕа үлэлээн, айылҕа таабырынын таайарга холонор.

.И. Сосин – аныгы кэм остуоруйаһыта. Кини остуоруйалара бүгүннү олоҕу кытта ыкса ситимнээхтэр. “Остуоруйалаах киэһэлэр” (1995 с.) диэн кинигэтин үгэ- остуоруйаларынан сэһэн диэн быһаарбыта. 

Кини омуннаах-төлөннөөх кэпсээннэрэ (“Сахсаахаан Сахаар кэпсээннэрэ” (1979 с.), “Сахсаахаан” (2000 с.) олох мүччүргэннээх тугэннэрин сиэдэрэйдик сэһэргииллэр. Күүстээх-уохтаах, хорсун-хоодуот дьон туһунан тэттик кэпсээннэрин “Өссө кэпсээ эрэ” (1985 с.) кинигэтигэр кэпсиир

“Алааһым аргыс тыала” диэн сэһэн-кинигэтэ 1996 сыллаахха тахсыбыта. Бу айымньытынан Иннокентий Михайлович сэһэн жанрын баһылаабытын көрдөрбүтэ.

Онтон 2002 сылга “Тураҕас сэргэ” диэн кэпсээннэрин хомуурунньуга күн сирин көрбутэ. Манна олоххо дьиннээхтик буолбут тубэлтэлэргэ олобурбут 8 кэпсээнэ киирбитэ. Ону тэнэ суруйааччы угус айымньытыгар айылҕаҕа баар кистэлэҥ күүс туһунан кэрэхсэбиллээхтик кэпсээбитэ (“Абааһы туһунан кэпсээннэр” (1993 с.), “Эргэ өтөх хоноһото” (2008 с.).

Иннокентий Сосин – хомоҕой хоһоонноох, ылбаҕай ырыалаах бэйиэт быһыытынан мэиэ биллэр. Кини лиирикэҕэ, юмор жанрыгар олус таһаарыылаахтык үлэлээбитэ, сорох хоһоонноро ырыа буолан норуокка киэҥник тарҕаммыта (“Үйэ аҥаарыгар чөмчөтөн” (2003 с.). И. Сосин – уйан дууһалаах лиирик-бэйиэт (“Тапталы сүрэхтэр айаллар” (2013 с.). 

И. Сосин – итэҕэһи-быһаҕаһы таба көрөр кыраҕы харахтаах, сытыы кылыс тыллаах хоһоонньут. Кини дьээбэ-хообо, көр-күлүү хоьооннорун бэккэ табыллан суруйар (“Үөннээх тыллаах – Киэсэ Суоссун” (2012 с.). Суруйааччы чабырҕахха, норуот көрдөөх ырыатыгар баар ньымалары айымньылаахтык туттан, ону тэнэ бу эйгэҕэ үлэлээбит биллиилээх бэйиэттэртэн үгүскэ үөрэнэн, дьону күллэрэр улахан дьоҕурдааҕын көрдөрөр. Иннокентий Сосин – ырыа куттаах бэйиэт. Суруйааччы ырыа буолбут хоһоонноро (“Остуол ырыалара” (1991 с.), “Сүрэҕим иэйиитэ” (1992), “Ыллыахпын баҕардахпына” (1998 с.), “Алаас ахтылҕаннаах ырыалара” (2011 с.) сүрэҕи-быары сылаанньытар, өйү-санааны өрүкүтэр дьикти күүстээхтэр. 

И. Сосин, ону таһынан таланнаах суруналыыс быһыытынан эмиэ биллэр, ол курдук, интэриэһинэй үгүс матырыйаалы бэлэмнээн, “Чолбон” (“Хотугу сулус”) сурунаалга, “Кыым”, “Сахаада”, “Бэлэм буол”, “Эдэр коммунист”, “Эркээйи” (“Ленинской знамя”), о.д.а. хаһыаттарга бэчээттэппитэ. И. Сосин – үлэһит киһи дьоһуннаах ситиһиитин сиэдэрэйдик сырдатар суруналыыс (“Сэмэй улэһит” (1963 с.), “Бостуук Дмитрий Сергучев” (1964 с.). Суруйууларын сурун дьоруойдара – айылҕаттан айдарыылаах, ураты дьарыктаах, дьоҥҥо-сэргэҕэ холобур буолар саха саарыннара.

Суруйааччы сурун болҕомтотун сахалыы итэҕэлгэ, сиэргэ-туомна, төрүт үгэскэ  эмиэ уурар. Ону “Тегурук сыл” (1993 с.), “Уруу малааһына” (1993 с.), “Сиэр-туом алгыстара” (1996 с.), “Сахалыы күнү-дьылы билгэлээһиннэр” (1992 с.), “Күн-дьыл билгэтэ” (2010 с.) диэн кинигэлэрэ кэрэһилииллэр. 

Айымньылара:

1. Абааһы туһунан кэпсээннэр https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/14038 
2. Айаннаан иһэн: кэпсээннэр, очеркалар https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/18828 
3. Айылҕалыын алтыһан: кэпсээннэр https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/49680 
4. Алааһым аргыс тыала : [Сэһэн] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/9387 
5. Аммаҕа аат ааттаан https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/36105 
6. Амынньыкы : (улуу уус олоҕуттан сиһилээһиннэр) https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/12881 
7. Дойдум уһун үйэлээхтэрэ https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/36093 
8. Кыайыыны уһансыбыт ырыалар : сэрии кэминээҕи маассабай ырыалар https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/36184 
9. Кымырдаҕас үлэтигэр тахсыбата : (кыра саастаах оскуола оҕолоругар) https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/2091 
10. Күн-дьыл билгэтэ https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/2046 
11. Манчаары аман өһө – Манчаары албан аата : Манчаары Баһылай төрөөбүтэ 200 сыла туолуутугар https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/36113 
12. Манчаары дохсун олоҕо оҕо хараҕынан: (тэттик кэпсээннэринэн сэһэн) https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/36099 
13. Ойуурга моҕотой угуйар: кэпсээннэр https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/10556 
14. Ол-бу… олбу-солбу тойуктар : хоһооннор, ырыалар, кыра кэпсээннэр https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/36095 
15. Олох эрэһэтэ : [сэһэн] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/36151 
16. Сахалыы күнү-дьылы билгэлээһиннэр https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/10735 
17. Сахсаахаан : [Кыра уонна орто саастаах оҕолорго кэпсээннэр] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/10557 
18. Сахсаахаан Сахаар кэпсээннэрэ : [кыра саастаах оҕолорго кэпсээннэр]  https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/30766 
19. Сиэр-туом алгыстара https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/36126 
20. Суон сурахтаах Суола үрэх: уочаркалар, эсселар, бэлиэтээһиннэр https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/36102 
21. Суон сурахтаах Суола үрэх. Иккис кинигэ. Суола Эбэ куттаах дьонунан баай үрэх https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/36106 
22. Сүрэҕим иэйиитэ : ырыалар https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/2129 
23. Тапталы сүрэхтэр айаллар : [хоһооннор, кэпсээннэр] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/36147 
24. Тыа саҕатыгар: кыра саастаах оҕолорго айылҕа туһунан кэпсээннэр https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/41268 
25. Төгүрүк сыл https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/36091 
26. Төрөөбүт ыырдарым: орто саастаах оскуола оҕолоругар кэпсээннэр https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/41406 
27. Уруу малааһына https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/36144 
28. Үрүҥ тыыммытын өрүһүйбүттэрэ https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/10558 
29. Үтүө үгэс үйэлэри уҥуордуур: Мэҥэ Хаҥалас улууһугар култуура уонна спорт эстафетатын 55 сыла: хроникалар, бэлиэтээһиннэр, ахтыылар https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/38585 
30. Үөннээх тыллаах – Киэсэ Суоссун https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/2196 
31. Өссө кэпсээ эрэ: кыра саастаах оскуола оҕолоругар https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/16546 

Аудио:

1. Абааһы из Абалааха: рассказ. [аудиокнига] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/95426 
2. Абааһы из Абалааха: рассказ. [аудиокнига] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/95426 
3. Кымырдаҕас үлэтигэр тахсыбата : [аудиокэпсээн] https://kids.nlrs.ru/i-m-sosin-kymyrda-as-letiger-takhsybata/
4. Манчаары аһыммыт ыала : [аудиокэпсээн] https://kids.nlrs.ru/innokentij-mikhalovich-sosin-manchaary-a-ymmyt-yala-audiokepseen/ 
5. Привидение в газике: рассказ [аудиокнига] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/96192 
6. Привидение в газике: рассказ [аудиокнига] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/96192 
7. У трех ручьев: рассказ. [аудиокнига] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/90810 
8. У трех ручьев: рассказ. [аудиокнига] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/90810 
9. Өссө кэпсээ эрэ : кэпсээннэр : [аудиокинигэ] https://kids.nlrs.ru/innokentij-sosin-ss-kepsee-ere/
10. Өтөххө бөрө улуйар https://kids.nlrs.ru/i-m-sosin-t-khkh-b-r-ulujar/ 

Видео:

1. И. М. Сосин “Кымырдаҕас үлэтигэр тахсыбата”: буктрейлер. [видеозапись] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/90874 

Эбии көр:

1. Лауреаты премии Главы РС (Я) имени Н. Е. Мординова – Амма Аччыгыйа https://kids.nlrs.ru/laureaty-premii-glavy-rs-ya-imeni-n-e-mordinova-amma-achchygyja/
2. Тематическая коллекция “Сосин Иннокентий” https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/collections/1100