(07.12.1927 – 19.03.2016)
– Саха норуотун талааннаах поэта, прозаига, тылбаасчыта, народнай суруйааччы, СР уонна РФ культуратын үтүөлээх үлэһитэ, Үөһээ Бүлүү, Орто Халыма улуустарын, Тамалакаан нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо.
Семен Титович Руфов 1927 с. ахсынньы 7 күнүгэр Үөһээ Бүлүү Тамалакаан нэһилиэгэр күн сирин көрбүтэ. 1942 с. Opohy 7 кылаастаах оскуолатын ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрэн баран, дойдутугар холкуоска суоччутунан үлэлээбитэ. 1954 сыллаахха Дьокуускайдааҕы культпросвет-оскуола библиотечнай салаатын бүтэрбитэ. Онтон салгыы, Москватааҕы А.М. Горькай аатынан Литературнай институкка үөрэнэн, 1963 сыллаахха бүтэрэр.
Семен Титович сэрии аар-туор сылларыгар тыыл ыарахан олоҕун этинэн-хаанынан билбитэ, уу ньуулдьаҕай сааһыттан үлэлээн-хамсаан «1941-1945 сс. Аҕа дойдуну комүскүүр Улуу сэрии кэмигэр килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээлинэн наҕараадаламмыта.
Сэмэн Руфов бастаан нууччалыы хоһооннору суруйталаабыта биллэр. Маҥнайгы айымньылара 1955 с. бэчээттэммиттэрэ. Түөрт сыл буолан баран, «Кэл, олор, кэпсэтиэх» диэн бастакы хомуурунньуга бэчээттэнэн тахсыбыта. Айар үлэтин устатыгар отуттан тахса хоһоон, проза уонна тылбаас кинигэлэрин таһаартарбыта. Кини 26 араас омук 92 поэттарыттан уонча поэманы, 300-чэкэ хоһоону сахалыы тылбаастаабыта. Ордук улахан, элбэх сыратын-сылбатын ылбыт үлэлэринэн Вильям Шекспир 154 сонета, Константин Иванов «Нариспии» уонна Шота Руставели «Тиигир таҥастаах бухатыыр» поэмалара буолаллар.
Народнай суруйааччы айар үлэтин чинчийээччилэр Сэмэн Руфов тылбаасчыт быһыытынан үрдүк кэрдиискэ турарын бэлиэтииллэр. Литература кириитиктэрэ, кинини ытыктаан, тылбааска сүдү маастарыстыбатын билинэн, «рифмач» диэн ааттыыллар эбит.
Суруйааччы эдэр талааннары иитиигэ, тыл илбиһигэр уһуйууга утумнаахтык үлэлээбит суруйааччылартан биирдэстэрэ. Кини 1990 сыллаахха «Саха литератора» ассоциацияны тэрийсэн салайбыта. Мантан литератураҕа биллэр ааттар үүнэн тахсыбыттара: Н.Михалёва-Сайа, В.Петрова-Венера, А.Парникова-Сабарай Илгэ, Л.Прокопьева-Уйулҕаана уо.д.а.
Семен Титович Уйбаан Арбита айар үлэтин норуот киэҥ билиитигэр таһаарыыга улахан үлэни ыыппыт, айар суолун ырыппыт биир бастакы кириитик буолар. Семен Титович Арбита айымньылара дириҥ психологическай уонна философскай ис хоһоонноохторун, драматическай күүстээхтэрин бэлиэтээбитэ. Поэт айымньыларын бэрийэн, 1993 с. «Муҥурданыы» уонна «Көмүс күрүлгэн» диэн кинигэлэри таһаартарбыта.
Семен Руфов бэртээхэй журналист быйыытынан эмиэ биллэр. “Куораттарга, тыаларга” диэн очеркаларын иһин Эрилик Эристиин аатынан бириэмийэни ылбыта.
Кини суоллааҕы бэлиэтээһиннэрин, очеркаларын, эсселэрин, ыстатыйаларын, интервьюларын, дакылааттарын, сыанабылларын. Итинник айымньылара «Куораттарга, тыаларга…» (1976), «Айанньыт саха ахтыылара» (1986), «Зыр-зыр» (2002), «Литература эйгэтигэр» (2004) хомуурунньуктарга түмүллэн күн сирин көрбүттэрэ. Бу кинигэлэр литературанан дьарыктанар, суруйар, чинчийэр дьоҥҥо, уонна олус диэн чуолаан култуура, литература историятын үөрэтиигэ 1960-2000 сылларга олох хайдах сайдан испитин, суруйааччы үлэтэ хайдаҕын көрдөрөргө, өйдүүргэ олус туһалаахтар.
“Семен Руфов айар үлэтэ үс төрүттээх диэтэххэ сыыспаппыт буолуо: норуот айар кута, аан дойду классическай литературатын дириҥник билии-үөрэтии, саха норуотун өйүн-санаатын, норуот бэйэни билиниитин (самосознание), национальнай уратытын (национальная идентичность) өйдүүргэ дьулуһуу, ону атын норуоттарга тириэрдии буолаллар. Ол да иһин кини норуот поэта диэн аатынан сыаналаммыта уонна ити ааты үрдүктүк тутан кэлбитэ” – Олег Гаврильевич СИДОРОВ, ХИФУ филологическай факультетын суруналыыстыкаҕа кафедратын сэбиэдиссэйэ бэлиэтиир.
Сэмэн Руфов айымньылаах үлэтэ үрдүктүк сыаналаммыта, хас да литературнай бириэмийэлэрм ылаттаабыта: Эрилик Эристиин аатынан, Иван Арбита аатынан, Казахстан Республикатын Суруйааччыларын союһун «Алаш», Бүтүн Чувашиятааҕы И.Яковлев аатынан Национальнай бириэмийэ, журналистикаҕа СР Государственнай Мунньаҕын (Ил Тумэн) А.П. Илларионов аатынан бириэмийэлэри.
Айымньылара:
- Айанньыт саха ахтыылара : [эсселэр https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/11996
- Дьээбэтинньик: [хоһооннор, эпиграммалар, пародиялар, анабыллар] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/11997
- Зыр-зыр: кэпсээннэр, эсселэр, фельетоннар, очеркалар, ыстатыйалар, ахтыылар, интервью https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/12000
- Киэҥ иһит кэһиэхтээх : сүрэҕим лирическэй дневнигэ : талыллыбыт хоһооннор https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/10765
- Куораттарга, тыаларга… https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/12004
- Кынаттаах табалар: хоһооннор https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/12017
- Кэл, олор, кэпсэтиэх: хоһооннор https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/12019
- Литература эйгэтигэр: ыстатыйалар, дакылааттар, рецензиялар, тыл этиилэр, ахтыылар https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/1504
- Ойуур ортотугар олоробун: хоһооннор https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/12003
- Тыыннаах киһи тыыппалаах: хоһооннор, элэктэр-хаадьылар, эсселэр, ахтыылар https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/12022
- Уум кэлбэт дьыллара: хоһоонннор https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/12018
- Хаар маҥан ат https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/12005
- Өссө хаамса түһүөххэ: хоһооннор https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/12021
Оҕолорго айымньылара:
- Барахсаттар: оҕолорго хоһооннор https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/12011
- Валерка – соҕуруу дойдуга: поэма https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/12014
- Чыычаахтарбар https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/12016
Тылбаастара:
- Азия, Африка саҥата : [хоһооннор, остуоруйалар / сост. С. Ф. Софронов ; киирии тылы суруйда Н. Мординов]. https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/47728
- Ала-хайа сарыала: Киргиз суруйааччыларын айымньылара https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/10701
- Джалиль, Муса Мустафович. Тиһэх ырыа : (Моабит түрмэтигэр суруллубут хоһооннор) https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/60762
- Иванов, Константин Васильевич. Нариспии : поэма https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/16401
- Из жизни великого шамана / Петр Ильяхов / пер. с якут. С. Руфов https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/14452
- Лаптев, Егор Семенович. Колымские легенды : [Стихи] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/14453
- Лермонтов, Михаил Юрьевич. Хоһооннор, поэмалар https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/96590
- Маршак, Самуил Яковлевич. Олус наһaa умнуган https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/29843
- Михайлов, Александр Михайлович. Үсүдүр : [марий. остуоруйа] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/51044
- Пушкин, Александр Сергеевич. Хоһооннор https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/3171
- Родники поэзии России = Арассыыйа уран тылын сүмэтэ : 12+ / [сост.: В. Н. Луковцев- Дьурустаан, С. А. Попов-Сэмэн Тумат] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/41400
- Руставели, Шота. Тиигир таҥастаах бухатыыр : поэма https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/67688
- Сатылганов, Токтогул. Талыллыбыт ырыалар https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/10698
- Сулустаах халлаан: поэтическай тылбаастар антологиялара https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/11998
- Сэмэн Руфов тылбаастарыгар : [Шота Руставели, Уильям Шекспир, Константин Иванов, Абай Кунанбаайулы] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/12001
- Сүдү бэйэтигэр сүгүрүйэн https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/11999
- Тобуруокап көмүс күһүнэ: саха народнай бэйээтэ П. Н. Тобуруокап түмэл – уһаайбатыгар үһүс төгүлүн ыытыллар хоһоонньуттар түһүлгэлэрэ https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/65957
- Уйаҕас дууһаны уйгуурдан : (нуучча классиктара сахалыы) ; [хомуйан оҥордулар.: В. Н. Луковцев, С. А. Попов-Сэмэн Тумат]. https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/50607
- Чувства добрые я лирой пробуждал = Үтүө иэйиилэри лиирэнэн уйгуурдан : (А.С.Пушкин туһунан ыстатыйалар, этиилэр, рецензиялар) https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/11897
- Шекспир, Вильям. Сонеттар : нууччалыы Самуил Маршак тылбааһыттан, сахалыы Семен Руфов тылбаастаата https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/16392
- Эҕэрдэ, Саха сирэ! = Сэлем, Саха елi! : билиҥҥи казах суруйааччыларын айымньылара / [хомуйан оҥордулар: Калаубек Турсункулов, Татьяна Румянцева]. https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/119872
Айымньыларын тылбаастара:
- “Встретимся у Пушкина…”: поэты Якутии – А. С. Пушкину https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/26841
- Лена : [сборник рассказов, песен и стихов / составитель Л. Габышев ; редакторы: А. Лаврик, Н. Габышев] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/50619
- Лирические строфы : [стихи для старшего школьного возраста] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/12007
- Садись, поговорим!: стихи https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/11995
- Суровый север: литературно-художественный сборник / [составитель Л. Л. Габышев] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/41364
Ырыа буолбут хоһоонноро:
- Биһиги үрдүктүк көттүбүт: эстраднай хомуурунньук https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/50559
- Олох оркестра: Семен Руфов хоһоонноругар айыллыбыт ырыалар https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/66303
- Эйиэхэ мин ырыа бэлэхтиим: [ырыанньык] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/105278
Эбии көр:
- Лауреаты премии им. Эрилик Эристина https://kids.nlrs.ru/laureaty-premii-im-erilik-eristina/
- Тематическая коллекция в ЭБ НБ РС(Я) “Руфов Семен Титович” https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/collections/1746