(09.05.1907 – 30.04.1990)
-cаха норуодунай суруйааччыта, олоҥхоһут, тылбаасчыт.
Новиков Владимир Михайлович – Күннүк Уурастыырап 1907 сыллаахха ыам ыйын 9 күнүгэр Амма улууһугар Эмис нэһилиэгэр төрөөбүтэ.
Уон сааһын туолбут сылыгар Абаҕа оскуолатыгар үөрэнэ киирэр. Ол эрэн, бэһис сылыгар гражданскай сэрии өрө туран, кыс ортото оскуолалара сабыллан хаалбыт. Онон икки сыл кэриҥэ үөрэммэккэ олорбут. 1923 сыллаахха төрөөбүт нэһилиэгэр Эмискэ начаалынай оскуола аһыллыбыта. Кини онно бэйэтин урукку кинигэлэрин туһанан, тастан истээччи быһыытынан үөрэнэн, төрдүс кылааһы бүтэрбит.
1927 сыллаахха Иркутскай рабфагар киирэн ситиһиилээхтик үөрэнэ сылдьан, төрдүс кууруска тахсан баран, тубдиспансер бобуутунан үөрэҕиттэн уурайар, 1931 сыллаахха Иркутскайга Жданов аатынан пединститут литературнай отделениетыгар киирэр, ол эрээри, бастакы кууруһу бүтэрбэккэ, эмиэ доруобуйата мөлтөҕүнэн, Дьокуускайыгар төннөн кэлэр. Кэлин, 1939—1942 сылларга Дьокуускайдааҕы государственнай педагогический институту ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрэр.
Үлэһит быһыытынан, өссө 1924—1925 сылларга нэһилиэк Сэбиэтигэр көмөлөһөөччү суруксутунан саҕалыыр, кэлин, Дьокуускайдааҕы педтехникумҥа саха литературатыгар учууталлаабыта, онтон, «Бэлэм буол» хаһыат эрэдээктэринэн, «Кыһыл ыллык» сурунаал сэкэрэтээринэн, “Хотугу Сулус” сурунаал кылаабынай эрэдээктэринэн үлэлээбитэ. Суруйааччылар сойуустарыгар оргбюро бэрэссэдээтэлэ этэ.
Үлэ Кыһыл Знамята, Норуоттар доҕордоһуулара, “Бочуот Знага” уордьаннарынан, мэтээллэринэн наҕараадаламмыта.
Айар дьоҕурун сайыннарарыгар кыра эрдэҕинээҕи эйгэтэ улаханнык сабыдыаллаабыт, кыра эрдэҕиттэн олоҥхону истэ уонна олоҥхоһуттары үтүктэ үөрэммит. Ол курдук аатырбыт Чээбий Түмэппий олоҥхолуурун биэстээҕэр истибит. Оҕо оһох чанчыгар оллоонноон олорон олус үлүһүйэн Чээбийи үтүктэн олоҥхолуур эбит.
Бастакы «Тимир чыычаах» хоһоонун 1925 сыллаахха суруйбут. Оттон бэчээккэ тахсыбыт маҥнайгы айымньытынан «Соҕотох хахыйах» хоһооно буолар. 1932 сыллаахха «Уһуктубут кыраайга» диэн кинигэтэ тахсыбыта. Манна киирбит хоһоонноруттан сороҕо уостан түспэт ырыа буолбуттара.
Владимир Новиков саха литературатыгар улахан суолу-ииһи хаалларбыта. 60-тан тахса сыллаах айар үлэтин устатыгар уонунан поэманы, сүүһүнэн ырыаны-хоһоону, хас да драманы, сэһэни суруйбута. Сүүрбэтиттэн эрэ тахсыбыт, саҥардыы суруйан эрэр киһи «Коммунист Сэмэн» диэн улахан поэманы айбыта. 1951 сыллаахха улахан эпическэй диэн ааттанар «Ымыы уонна Налбыһах» диэн поэматын бүтэрбитэ. “Үчүгэй Үөдүйээн”, “Эйэ иһин”, “Албан Килбиэн” пьесалардаах. “Былыргы дьыллар быыстарыгар” сэһэннээх. Итини тэҥэ оҕолорго аналлаах хоһоон кинигэлэрдээх.
Күннүк Уурастыырап — норуот ырыаларын толорооччунан, ону ааһан импровизатор-ырыаһыт быһыытынан биллэрэ. Кини «Нуоҕалдьын Кугас аттаах тойон Дьаҕарыма бухатыыр» диэн олоҥхону тупсаран кумааҕыга түһэрбит улахан өҥөлөөх. Поэт «Дьаҕарыманы» суруйарыгар олоҥхо төрүтүгэһин, сиэрин кэспэтэҕэ бэрт махталлаах, айымньы научнай суолтатын улаатыннарар, монументальнай айымньы быһыытынан сыаналанар.
Медиаурок «Владимир Михайлович Новиков-Күннүк Уурастыырап — народный поэт Республики Саха (Якутия)»
Медиаурок подготовила студентка 2-го курса “Арктического государственного института культуры и искусства” Саргылаана Кондратьева.
Виртуальная выставка о писателе
Сүрүн айымньылара:
- 40 ырыа : [хомууруньнюк] /https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/28498
- Былыргы дьыллар быыстарыгар : [сэһэн] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/2656
- Кэҕэ : Кыра оҕолорго https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/9307
- Күөх нуоҕай мутукча: талыллыбыт лирика https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/2657
- Нуоҕалдьын кугас аттаах тойон дьаҕарыма бухатыыр: олоҥхо https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/7677
- Пиэтэ : [кыра саастаах оҕолорго] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/36820
- Сааскы күөх сарсыарда : [хоһооннор, ырыалар, тылбаастар, поэмалар : кылаас таһынааҕы ааҕыыга көмө : улахан уонна орто саастаах оскуола оҕолоругар] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/2658
- Саха хомуһа : (ырыа-хоһоон] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/27169
- Сырдык үрүччэ https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/27798
- Сэрии күннэригэр: [хоһооннор] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/35972
- Сэрии уонна сэрииһит: поэма https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/8937
- Талыллыбыт айымньылар: икки томнаах. 1 том: Хоһооннор https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/28451
- Талыллыбыт айымньылар: икки томнаах. Т. 2: Поэмалар https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/28452
- Тойон Дьаҕарыма https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/2556
- Тукулутта буоруттан : [хоһооннор, поэма] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/27174
- Унаар күөх кыраайга: хоһооннор https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/9306
- Уһуктубут кыраайга : 1926-1931 : [хоһооннор] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/27176
- Хоммуньуус Сэмэн: бэйиэмэ https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/32415
- Ымыы уонна Налбыһах https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/35946
- Эбэн этэн истэххэ: cаҥа поэмалар https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/27796
- Үчүгэй Үөдүйээн : 3 оонньуулаах 6 көстүүлээх, ырыанан суруллубут драма https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/9305
Тылбаастара:
- Ала-хайа сарыала: Киргиз суруйааччыларын айымньылара https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/10701
- Пушкин, Александр Сергеевич. Талыллыбыт айымньылар https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/16365
- Пушкин, Александр Сергеевич. Хоһооннор https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/3171
- Уйаҕас дууһаны уйгуурдан : (нуучча классиктара сахалыы) https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/50607
- Украина суруйааччылара / [хомуйан оҥордулар С. П. Данилов, М. Д. Ефимов, И. Е. Федосеев ; аан тылы суруйдулар В. Протодьяконов, Амма Аччыгыйа] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/14105
Эбии көр:
- Владимир Михайлович Новиков – Күннүк Уурастырап https://landscape.nlrs.ru/46
- Тематическая коллекция в ЭБ НБ РС(Я) “Күннүк Уурастыырап (Кюннюк Урастыров) – Новиков Владимир Михайлович” https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/collections/1823