(26.04.1915 – 26.08.1981)

 

— поэт, тылбаасчыт, суруналыыс. 1938—1939 сылларга Саха сирин Суруйааччыларын сойууһун тэрийэр бүрүөтүн эппиэттээх сэкирэтээрэ.

 

Байаҕантай улууһун II Игидэй нэһилиэгэр (билиҥҥинэн Таатта улууһун Уолба нэһилиэгэ) төрөөбүт. Оҕо сааһа, оскуолатааҕы сыллара төрөөбүт төрүт буоругар Дьөҥкүүдэйгэ таптыыр, сүгүрүйэр Таатта эбэтин киэҥ кырдалларыгар, сибэккилээх хонууларыгар сүүрэн-көтөн, оонньоон-көрүлээн ааспыта. Уолба сэттэ кылаастаах оскуолатын ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрбитэ. Онтон тыа хаһаайыстыбатын техникумугар, салгыы Москваҕа «Правда» аатынан суруналыыстыка коммунистическай институтугар үөрэммитэ.

1932 сыллаахха республика рабочай селькордарын I конференцияларыгар бастыҥ үлэлээх журналист быһыытынан кыттыбыта. Ити хайысха кинини олох аартыгар таһаарбыта. Ол курдук 1938-1939 сс. Саха сирин Суруйааччыларын союһун тэрийэр бюротун секретара этэ. Уон сылтан ордук кэмҥэ «Кыым» хаһыат отделын сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. 1941 сыллаахха «Кыым» хаһыат тыа хаһаайыстыбатын салаатын сэбиэдиссэйинэн үлэлии сылдьан, Саха АССР делегациятыгар киирэн, Москваҕа Бүтүн Сойуустааҕы тыа хаһаайыстыбатын быыстапкатыгар кытта сырыттаҕына, Аҕа дойду Улуу сэриитэ саҕаламмыта.

От ыйыгар дойдутугар төннөн кэлбит уонна атырдьах ыйыгар Дьокуускай куораттааҕы военкоматынан Кыһыл армия кэккэтигэр ыҥырыллыбыт. Аҕа дойду сэриитэ саҕаланарыгар Макар Хара үөрэхтээх, дириҥ билиилээх, бэлэмнээх полит. үлэһиттэр ахсааннарыгар саппааска сылдьар буолан, 1941 сыл атырдьах ыйыгар армияҕа ыҥырыллыбыта. Ленинградскай, 1 Белорусскай, 1 Прибалтийскай фроннарга хорсуннук сэриилэспитэ. Улаханнык контузияланан Иркутскайдааҕы байыаннай госпитальга эмтэммит. Улуу Кыайыыны Халлаантан саба түһүүттэн көмүскэнии 4-с саппаас полкатын састаабыгар көрсүбут. 1945 сыл бүтүүтэ Саха сиригэр эргиллэн кэлбит. 

Макар Хара хоһоонноро, поэмалара 1933 сыллаахтан республика хаһыаттарыгар тахсан барбыттара. 1937 сыллаахха “Сүүрээн” диэн хоһооннорун хомуурунньуга тахсыбыта. Автор ол кэмтэн ыла Саха сирин ааҕааччыларыгар хомоҕой тыллаах хоһоонньут быһыытынан биллибитэ.

Сэриигэ да сылдьан буойун-суруйааччы фроҥҥа быыс-арыт буллар эрэ таптыыр дьарыгыттан, хоһоон суруйарыттан арахсыбатаҕа. Биир дойдулаахтара бэлиэтииллэринэн, сэрии сылларыгар Макар Хара сэттэ уонтан тахса хоһоону суруйбут. Ол хоһооннорун «Кыым» хаһыакка ыытан тиһигин быспакка бэчээттэтэн испит, ол айымньылара түмүллэн 1943 сыллаахха «Саргылаана» диэн кинигэ буолан тахсыбыт. 

Макар Хара айар үлэтин устатыгар барыта уонтан тахса кинигэлэрин таһаартарбыт. Отуччаҕа тиийэр хоһоонноро ырыа буолан ылламмыттара, дьон-норуот сүрэҕин тутан, билиҥҥэ диэри умнуллубакка ылланаллар.

Тылы дэгиттэр билэр буолан, суруйааччылар айымньыларын тупсаран, көннөрөн биэртэлиир эбит. 

Тылбаасчыт быһыытынан эмиэ дьарыгырбыт. В. Маяковскай, А. Твардовскай, С. Михалков, Самед Вургун, Мирзо Турсун-заде уо.д.а. хоһооннорун сахалыы саҥардан хаалларбыта. Онон саха литературатыгар тылбаасчыт быһыытынан биллэр миэстэни ылар. 

Үөлээннээхтэрэ Макар Хараны олус элэккэй, кэпсэтинньэҥ, көнө киһи быһыытынан сыаналыыллара. 1981 сыллаахха атырдьах ыйын 26 күнүгэр ыалдьан өлбүтэ.

 

Макар Хара

Бэлэмнээтэ Ефремова Л.В.

 

Виртуальная выставка “Кузьмин Макар Иванович–Макар Хара”

Айымньылара:

1. Биһиги – Россия дьонобут https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/38485
2. Бүгүн да саллааппын https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/35834
3. Иннибэр элэҥниир [Электронный ресурс] : [хоһоон] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/9351
4. Кыайыы : саха фронтовик суруйааччыларын хоһоонноро, кэпсээннэрэ / [хомуйан оҥордо И. И. Артамонов ; В. С. Артемьев уруһуйа ; киирии тыл авт. Софрон Данилов] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/36142
5. Күнү көрсө https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/36853
6. Мин саастыы көлүөнэм: хоһооннор, поэмалар https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/20924
7. Сааскылыы сайаҕас ырыалаах https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/11582
8. Саргылаана: ырыа-хоһоон https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/36851
9. Саха сирин уолаттара Ийэ дойду иһин охсуһууга https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/35847
10. Саха советскай художественнай литературатын альманаҕа : САССР XX сылын туолуутугар https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/24808
11. Сэрии уораана : [хоһооннор] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/36124
12. Сүүрээн : [хоһооннор] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/35833
13. Талыллыбыт айымньылар : [кэпсээн, хоһооннор, поэмалар, тылбаастар, ахтыылар, ыстатыйалар] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/16259
14. Хоһооннор https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/35949
15. Ырыанньык / [эппиэттиир ред. И. И. Эртюков ; ойуутун оҥордо Е. Ф. Корнилов] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/35760

 

Ырыалара:

1. Салиман-Владимиров, Давид Федорович. Якутские песни : для голоса или хора в сопровождении фортепиано https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/95845
2. Якутские песни: для среднего голоса с фортепьяно https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/9543

 

Айымньыларын нууччалыы тылбаастара:

1. “Встретимся у Пушкина…”: поэты Якутии – А. С. Пушкину https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/26841
2. Не померкнут эти дни…: (сборник стихотворений) https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/79006

 

Тылбаастара:

1. Ала-хайа сарыала: Киргиз суруйааччыларын айымньылара https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/10701
2. Маяковскай, Владимир Владимирович. Ким буолуохха? : [кыра саастаахтарга] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/7762
3. Маяковскай, Владимир Владимирович. Хоһооннор, поэмалар https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/29848
4. Сатылганов, Токтогул. Талыллыбыт ырыалар https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/10698

 

Аудио:

1. Бүгүн да саллааппын https://kids.nlrs.ru/makar-khara-b-g-n-da-sallaappyn/ 

 

Эбии көр:

1. Бүгүн да саллааппын: Кузьмин Макар Иванович – Макар Хара. медиаурок. [видеозапись. 12+] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/79542
2. Тематическая коллекция в Электронной библиотеке “Писатели Якутии – участники Великой Отечественной войны” https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/collections/1107