(25.10.1917 – 06.03.2001)
Cаха народнай поэта Петр Николаевич Тобуруокап 1917 с. алтынньы ыйын 25 күнүгэр Үөһээ Бүлүү улууһун Ороһу нэһилиэгэр төрөөбүтэ.1937 с. Бүлүүтээҕи учуутал техникумун үөрэнэн бүтэриэҕиттэн оройуонугар тахсан оскуолаларга учууталынан, завуһунан, дириэктэринэн, кэлин үөрэх оройуоннааҕы салаатыгар тиийэ үлэлиир.
Сэрии саҕаламмытыгар төһө да броннааҕын үрдүнэн утуу-субуу хас да көрдөһүү сурук түһэрэн, 1942 с. Өргүөттэн 40-тан тахса киһилээх бөлөх иһигэр киирэн, фроҥҥа барбыта. Сталининградка тиийэн, пулемёт иккис нүөмэрэ буолан кыргыһыыларга кыттар, ыараханнык бааһыран, дойдутугар төннөр. Сэрииттэн кэлээт араас оскуолаларга саха тылын, сороҕор биология, география да курдук предметтэри үөрэтэрэ.
1961 с. М. Горькай аатынан Литературнай институт Үрдүкү литературнай курстарын бүтэрбитэ.
П.Н. Тобуруокап бастакы хоһооно 1934 с бэчээттэммитэ. «Буукубалар мунньахтара», «Чыычаахтары таптыыбын», «Бурҕаллай», «Тыҥырахтаах тыллар», «Таптыырга буруй суох», «Сүрэхтэр кэпсэтэр кэмнэрэ» уо.д.а. айымньылардаах. Саха народнай поэта Бүөтүр Тобуруокап хоһоонноро сытыы тыллаахтар, сырдык юмордаахтар, ырыа буолан ылламмыттара. Кырачаан ааҕааччыларга анаан элбэх хоһоону суруйан хаалларбыта.
Саха народнай поэта, талааннаах поэт П.Н. Тобуруокап 2001 сыл кулун тутар ыйыгар күн сириттэн барбыта.
Бүөтүр Тобуруокап сэрии тиэмэтигэр суруйбут хоһоонноругар бэлиэтээһиннэр
Ыстатыйаны суруйда К.К.Неустроев
Былыр киһи-аймах хайдах олорбута, туһалааҕы оҥорбута, саҥаны айбыта – барыта история кэрчигин суруйар аналлаах. Олох кырдьыга мэлдьи тыыннаах. Сэрии… Бу тылга төһөлөөх элбэх харах уута, хаан тохтуута баара буолуой?! Сэрии хас биирдии саха ыалын таарыйан ааспыта. Үйэ үйэнэн, киһи киһинэн, көлүөнэ көлүөнэнэн солбуллар да, олох кырдьыга сүппэт. Биллиилээх суруйааччыларбыт, биир дойдулаахтарбыт олохторун биллэхпитинэ, киэҥ билиилээх, дириҥ толкуйдаах, төрөөбүт дойдубутугар бэриниилээх дьон буола үүнүөхпүт-сайдыахпыт.
“Үтүө киһи аата үйэлэргэ умнуллубат” диэн биһиги өбүгэлэрбит мээнэҕэ эппэттэр. Хас биирдии киһи үтүөнү оҥорбута, кэрэни кэрэһэлээбитэ үйэлэргэ умнуллубат, кэлэр көлүөнэ ыччакка холобур буола сылдьар. Ол курдук, биһиги улуу суруйааччыларбыт суруйан хаалларбыт айар үлэлэрэ, айымньылара олохторун кэрэһиттэрэ буолаллар.
Бэйэтин көлүөнэтин дьонун курдук, Петр Николаевич Тобуруокап Үөһээ Бүлүү оройуонун Тойоку оскуолатыгар директордыы сылдьан, 1942 с. бэс ыйыгар Кыһыл Аармыйа кэккэтигэр ыҥырыллыбыта. Сталинград фронугар 298-с дивизия стрелковай полкатыгар пулеметчигынан сэриилэспитэ, Ийэ дойдутун хорсуннук көмүскэспитэ. 1943 с. улаханнык бааһыран баран, от ыйыгар аармыйаттан босхоломмута. Сэрии Петр Тобуруокабы киһи быһыытанан сайдарыгар элбэҕи биэрбитэ, олоҕу көрүүтүн уларыппыта. П.Н. Тобуруокап Сталинградка сэриилэспитин туһунан ахтыытыгар суруйар: «Волга эбэҕэ тиийэн, уҥуор Сталинград умайан кыһыл төлөнүнэн онон-манан уһуура, хара буруонан оргуйан ыла турарын көрөргө суостаах этэ: оччолорго хараҕым сытыыта, онон балачча ырааҕы да үчүгэйдик көрөрүм. Уҥуор бомба бөҕө эстэр, пушка бөҕө тиҥийэр, пулемет, автомат уочарата арыт-арыт субу баардыы татыгыраан ылар. Биир күн «Атаакаҕа бэлэмнэниҥ» диэн түрүлүөн буолла! 1-2 мүнүүтэ буолбата: «Атаака! Инники!» – диэн хаһыы буолла! Биһиги, пулемеппытын анньан, инники сыыллыбыт, тохтоон, дьоҕус уочараты таһаарабыт… Мин өстөөх саллааттарын көрбөтүм, бурҕатар буруону, биһиги миналарбыт эстэр кирбиилэрин эрэ көрөбүн, ол хоту ытабын, бырабын… Биир атаака бүттэҕэ ити… Мин дьоммуттан икки киһим өлө охсубут…»
П.Н. Тобуруокап сэрии тиэмэтин араас өрүттээхтик, кырдьыктаахтык арыйан, саха поэзиятын биир чаҕылхай страницатын суруйбута.
Эдэркээн саллаат сэриигэ сылдьан хоһоон суруйара, ордук элбэҕи Саратов куоракка госпиталга эмтэнэ сытан суруйбута. Кини оччотооҕу хоһоонноро өрө көтөҕүллүүлээх, кыайыыга эрэллээх, оптимистичнай тосхоллоохторунан уратылаахтар. Холобур, «Атаакаҕа» уонна «Галя» диэн хоһооҥҥо көрдөххө:
1)Сталинград ыраастанна! 2). Этиҥ,тыллаах чыычаахтар
Ленинград быыһанна! Этиҥ, таллан ылаахтар,
Үйэлэртэн үйэҕэ Ити этиҥ эттэ дуу?
Өлбөт ааппыт айхалланна. Ити хайа суулла дуу?
Кыһыл үйэ кынаттара, – Ити этиҥ эппэтэ-
Бухатыырдар сиэннэрэ, Ити хайа суулбата-
Герой куорат уолаттара, Ити Галя буомбатын
Модун народ буойуннара! Дэлби тэбэр сатата.
Көстөрүн курдук, кини сэрии кэминээҕи хоһоонноро судургу ис хоһоонноохтор, чэпчэкитик ааҕыллаллар.
П.Н. Тобуруокап сэрии туһунан хоһоонноругар сатира көстөр. Ол курдук сатираны «Дорҕооннорго» хоһооннор» диэн кылгас хоһоонноругар көрүөххэ сөп. Холобур:
1). Ах! Абытай! 2). Былдьыыр-талыыр быһылааҥҥа
Абаккабын көрүҥ! Быртах тыынын быстарбыт
Аһыыбын диэммин аны «Быраабай» саллаат Ганстан
Аалыы кылаан аһыыларым Быттык-хоннох иччитэ
Алдьаннылар буолбаат?! Быт бытыырдаан тахсыбыт,
А… Быар куустунан быакаллан
(Аны туох диэ эбитин Был –бал олорбут…
Адольф бэйэтэ да билбэт
Аччыктыыр өлөр күнүн
Ааҕан да халбарыппат!).
Бу быһа тардыыларга көрдөххө, П.Н. Тобуруокап ньиэмэстэри, Гитлеры күлүү гынар.
Инники кирбиигэ сылдьыбыт Тимофей Сметанин сэриитээҕи хоһоонноругар («Хааннаах хара баттах», “Абааһы көрүү”) кырыыс, өс-саас ситиһиитин матыыптара иһиллэр эбит буоллахтарына, Петр Тобуруокапка фроннааҕы хоһоонноругар юмор, сатира баар, кини айбыт саллаата холку, киэҥ көҕүстээх.
Ол эрээри сэрии төһөнөн ыраатан иһэр да, Тобуруокап хоһоонноро соччонон ис хоһоонноро дириҥиир, тыла-өһө чиҥиир, бииртэн биир сэрии ыар хартыыналара арыллаллар. Поэт бу темаҕа олохтон барыар диэри элбэх айымньыны суруйбута. Кини хоһооннорун Ийэ дойдуларын туһугар тыыннарын толук уурбут буойуннарга хоһоонунан өйдөбүнньүк, пааматынньык быһыытынан көрүөхпүтүн сөп.
Тэҥнээн көрдөххө:
Доҕорбунуун күн үөһэ Сөхтөхпүн даа,
Иккиэйэҕин тахсабыт, Сөхтөхпүн!
Кистэлинэн дьонтон саһан Сүрдээх да буолар эбит
Бэс төрдүгэр саһабыт. Улуу олох оонньуута-
«Доҕорбунуун» 1942 с. Сүүһүнэн оҕо өлбүт,
Онно-манна көмүллүбүт,
Хатыы отунан бүрүллүбүт
Бараак оннун үрдүнэн
Үс күөрэгэй ыллыыллар,
Ыллыыллар,
Дьырылыыллар!…
Петр Николаевич үйэтин былаһын тухары сэрии тематыгар суруйбута. Сэрии диэн тугун этинэн-хаанынан билбитэ, сэриини көрүүтэ кини өйүн-санаатын, олоҕу көрүүтүн тосту уларыппыта. Кини сэриигэ аналлаах хоһоонноро – барыны тута кыайыах-хотуох санаалаах уолҕамдьы эдэр киһи көрүүтүттэн сэрии ыар содулун, олох уустугун этинэн-хаанынан билбит түспэтийбит киһи санааларыгар тиийэ личность ис дууһатын историятын кэпсииллэр. Петр Николаевич Тобуруокап поэт быһыытынан аата-суола сахатын норуотугар үйэ-саас тухары хаалыаҕа, айымньылара кэлэр көлүөнэ ыччакка холобур буола туруоҕа.
Медиаурок «Петр Тобуроков — народный поэт Якутии, писатель-фронтовик, член Союза писателей СССР»
Медиаурок подготовила студентка 2-го курса “Арктического государственного института культуры и искусства” Трофимова Зарема.
Буойун – суруйааччылар
Бэлэмнээтэ Исакова В.Г.
Оҕолорго айымньылара:
- Буквалар мунньахтара https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/27136
- Бурҕаллай : (остуоруйа-поэма) https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/27806
- Илии тутуурдаах… : оҕо-эдэр сааhы ахтыы https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/26183
- Күннүүн оонньуур күөрэгэйдэр : (оҕолорго хоһооннор, поэмалар, остуоруйалар) : [орто саастаах оскуола оҕолоругар] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/14796
- Күнү кытта оонньуубун : [хоһооннор] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/26182
- Лыах : кырааскалыы үөрэнэр кинигэ https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/27119
- Маҥан тииҥ https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/27120
- Сайын ханна барабын? : [хоһооннор : кыра саастаах үөрэх оҕолоругар] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/26179
- Тиэргэннээҕи зоопарк : [хоһооннор] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/27808
- Төкүнүк : Кыра саастаах оҕолорго хоһооннор https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/26173
- Хоһооннор. Сэһэн. Кэпсээннэр. Остуоруйа. Пьеса https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/13124
- Чабырҕах азбука: хоһооннор https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/59996
- Чаҥый Чаҕаан : (омуннаах остуоруйа) https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/26181
- Ытанньах герой буолбат : [хоһооннор] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/28111
Нууччалыыттан сахалыы тылбаас:
- Харас : хоһооннор : [кыра саастаах оскуола оҕолоругар] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/75426
Эбии көр:
- «Отрывок» литературнай рубрика тохсус таһаарыытыгар Саха норуодунай бэйиэтэ, оҕо суруйааччыта, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа Петр Николаевич Тобуруокап «Буквалар мунньахтара» айымньыны билсиһиннэрэбит https://kids.nlrs.ru/?post_type=post&p=14766
- «Оҕо хоһоонун хонуутугар» литературнай оонньуу https://kids.nlrs.ru/o-o-kho-oonun-khonuutugar-literaturnaj-oonnuu/
- Бүөтүр Тобуруокап төрөөбүтэ 105 сылыгар аналлаах викторина https://kids.nlrs.ru/b-t-r-toburuokap-t-r-b-te-105-sylygar-anallaakh-viktorina/
- Детям о писателях-фронтовиках Якутии. Вып. 1 https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/47846
- Детям о писателях-фронтовиках Якутии. Вып. 2 https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/47847
- Маркова Дайаана. Төрөлүк уонна Тэкэлик https://kids.nlrs.ru/markova-dajaana-t-r-l-k-uonna-tekelik/
- Петр Николаевич Тобуроков https://landscape.nlrs.ru/63
- Тематическая коллекция в ЭБ НБ РС (Я) “Писатели Якутии – участники Великой Отечественной войны” https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/collections/1101
- Тематическая коллекция в ЭБ НБ РС (Я) “Писатели-фронтовики Якутии – детям” https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/collections/1293
- Тематическая коллекция в ЭБ НБ РС (Я) “Тобуроков Петр Николаевич” https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/collections/612