(03.03.1903 – 30.11.1947)
- саха дьахталларыттан аан бастакынан советскай Суруйааччылар союзтарын чилиэнин аатын ылбыт киһинэн талааннаах суруйааччы, бастакы оҕо суруйааччыта, тылбаасчыт, общественнай деятель
Анна Денисовна Неустроева 1903 с. кулун тутар 3 күнүгэр Байаҕантай улууһун II Байаҕантай нэһилиэгэр (билиҥҥитинэн Уус Тааттаҕа) төрөөбүтэ. 1915 сыллаахха убайын Николай Денисович көмөтүнэн Уолбаҕа начальнай оскуолаҕа үөрэнэ киирбитэ. Оскуоланы бүтэрэн баран, Анна Денисовна 1923 с. Дьокуускайдааҕы педагогическай техникумҥа бэлэмнэнии куурсугар киирбитэ. Куоракка киириэҕиттэн сана үөскээбит эдэр республика общественнай олоҕор көхтөөхтүк кыттан барбыта. 1924-1927 сс. үлэһиттэр депутаттарын Дьокуускай куораттааҕы Сэбиэтигэр дьахтар отделын делегатынан үлэлээбитэ. 1925 с. Саха сирин дьахталларын маҥнайгы съеһигэр кыттыбыта. 1927 с. доруобуйатын туруга мөлтөөн, үөрэҕин быраҕарга күһэллибитэ. 1927-1928 сс. Дьокуускай куоракка ликпууҥҥа уонна 4-с оскуолаҕа саха тылын учууталынан, 1929 с. оҕо саадын салайааччытынан үлэлээбитэ. 1931-33 сс. «Холбоско» деловод-тылбаасчытынан, 1933-1936 сс. Саха сиринээҕи кинигэ кыһатыгар литературнай эрэдээктэринэн, 1936 с. ахсынньы 1 күнүттэн Саха сиринээҕи кинигэ кыһатыгар уус-уран литература отделын редакторын көмөлөһөөччүтүнэн үлэлээбитэ. 1934 с. Саха суруйааччыларын бастакы съеһигэр кыттыбыта. Элбэх өрүттээх сыралаах үлэтин иһин Анна Неустроева «1941-1945 сс. Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээлинэн наҕараадаламмыта.
А.Д. Неустроева кэргэнэ Иван Дмитриевич Баланов республикаҕа биллэр общественнай деятель этэ. Кини 1898 с. Уолбаҕа, Байаҕантай улууһугар төрөөбүтэ. Советскай былаас олохтоноругар харса суох кыттыбыт киһи буолар, нэһилиэк ревкомунан үлэлиир, ЧОН саллаата да буолар, Саха национальнай труппатыгар да артыыстыыр, 1930-32 сс. куораттааҕы үөрэх салаатын сэбиэдиссэйинэн, 1932-34 сс. Государственнай Национальнай библиотека дириэктэринэн сахалартан аан бастакынан ананан үлэлээбитэ.
Балановтар төрөппүт оҕолоро суоҕа, 1932 с. Анна Денисовна бииргэ төрөөбүт эдьиийин кыыһын, төгүрүк тулаайах хаалбыт Линаны ииттэ ылбыттара.
А.Д. Неустроева 1943 с. атырдьах ыйын 18 күнүгэр инбэлииккэ тахсан, үлэтиттэн уурайбыта. 1946 с. бастакы группалаах инбэлииккэ тахсыбыта уонна уһун, ыарахан ыарыы кэнниттэн 1947 с. сэтинньи 30 күнүгэр Дьокуускайга 44 сааһыгар өлбүтэ.
Айар үлэтэ
Анна Денисовна өссө оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан убайа тэрийбит «Ньургуһун» диэн оскуола сурунаалыгар бастакы кылгас кэпсээннэрин суруйбута. Хаһыакка таһаартарбыт ыстатыйаларын бастакы айымньыларынан ааҕыахха сөп. Ол курдук, 1925-30 сс. «Кыымна» тыа сирин дьахтарын үлэтин-хамнаһын, оҕо саадын, сэллик диспансерын туһунан суруйуулара бэчээттэммиттэрэ.
1920 сыллаахтан нуучча уонна омук литератураларын оҕолорго аналлаах бастыҥ айымньыларын сахалыы тылбаастааһынынан ситиһиилээхтик дьарыктаммыта. Ол курдук, кыра саастаах ааҕааччыларга анаан икки тылбаас кинигэтин 1930 уонна 1945 сс. бэчээттэтэн таһаарбыта.
1936 сыллаахха суруллубут «Албын» кэпсээнэ тахсыбыта. Айымньы сүрүн геройа Дьэким уус. Алҕас уҥа атаҕын тойон тарбаҕын хайы охсунан кэбиһэн, атаҕа саллаччы иһэн тахсар, ыарыы бөҕө буолар. Хааттыһыт Тиэхээн Хаппар ойууҥҥа көрдөрөрүгэр сүбэлиир. Ойууммут: «Сүдү ойуун уйатын үрдүнэн атыллаабыккын, ол иһин атаххын оһоллообуккун» – диэн, биир соҕотох сүөһүлээҕин толук уурарыгар этэр. Онтон бу ыал, биир соҕотох сүөһүтүттэн мэлийдэҕинэ, ыал аатыттан ааһарыгар тиийэр. Хата дьолго, алта кылаас үөрэхтээх Сиэҥкэ уол кэлэн, биэссэрдээх сиргэ баланыыссааҕа илдьэн эмтэтэн үтүөрдэр. Инньэ гынан ойуун, сымыйанан ойуумсуйбут албына биллэн тахсар.
«Тиргэһиттэр» кэпсээнэ 1938 сыллаахха тахсыбыта, ааҕааччылар биһирэбиллэрин ылбыта. Амма Аччыгыйа, В.А.Протодьяконов- Кулантай айымньыны үрдүктүк сыаналаабыттара. Анна Денисовна бултуурун олус сөбүлүүрүнэн биллэр этэ. Кинини үчүгэйдик билэр дьон саныылларынан, киниэхэ икки саалааҕа эбитэ үһү: биир-германскай, биир – нуучча киэнэ. Күннүк Уурас- тыырабы, Кулантайы о.д.а. кытта тэбис-тэҥҥэ тахсан бултаһар эбит. Ол да иһин, булт темата айымньытыгар кэпсэммитэ. «Тиргэһиттэр» диэн кэпсээнэ дьиҥнээх олоххо буолбут түбэлтэни суруйбутунан билигин даҕаны кэрэхсэнэр айымньы. «Анна Денисовна билэр оҕолорун билиҥҥэ диэри умнуллубакка тиийэн кэлбит быһылааннарын туһунан уустаан-ураннаан суруйбута автор олоххо чугаһын, олоҕу иҥэн-тоҥон билэрин көрдөрөр» – диэн суруйар Василий Тарабукин 2003 с. тахсыбыт «Чолбон» сурунаал 3-с №-гэр.
Суруйааччы «Оҕолор» диэн кэпсээнэ эмиэ биир табыллыбыт айымньыта буолар. Кэпсээн геройдара – Куонаан, Бүөккэ, Биэрэ, Хабыычча, Кылааса уонна Бааска – бары да үөрэхтэригэр кыһаллар, барыны-бары билэргэ көрөргө баҕалаах оҕолор. Онтон «Куттамсах куһаҕан» кэпсээн оҕолоро, кыра эрдэхтэриттэн араас абааһы, сибиэн туһунан кэпсээннэри истэн куттамсах буолбуттарын көрдөрөр.
Фольклор айымньылара, бары суруйааччылар үгүс айымньыларыгар төһүү буолан киирбитэ. Анна Денисовна эмиэ норуот уус-уран айымньытыгар олоҕуран суруйбут кэпсээннэрдээх: «Ороһукаан» кэпсээнигэр сүрүн герой Ороһукаан, Бахсырҕана ойуун холорук буолан кубулуна сылдьыбытын билбэккэ, быһаҕынан быраҕан бааһырдар, ороҥҥо-тэллэххэ сытыарар. Кэнникитэ иэстэбиллээх буолуоҕун, хата, Чубукка Ыстапаан үтүө сүбэ биэрэн, өлүүттэн быыһанар.
1939 с. суруйбут «Оҕонньордоох эмээхсин» кэпсээнигэр, тугу да сатаабат кэнэн дьоннорго эдэр киһи булугас-талыгас өйүнэн көмөлөһөрө ойууланар.
«На современные темы написаны «Подарок», «Ящик» и «На почте». По общему признанию, самым удачным и художественно совершенным является «Подарок»» – диэн Г.К. Боескоров «Якутская художественная литература в годы великой отечественной войны» кинигэтигэр суруйар. «Кэһии» кэпсээҥҥэ (1945), Тараах уол сэриигэ сылдьар аҕатыгар посылка ыытарын туһунан кэпсэнэр. Почтаҕа уолун аатыттан харчы кэлбитин ыла сылдьар аҕамсыйбыт дьахтары көрсөр. Дьахтар уола өлбүтүн туһунан суругу кыайан аах- пат буолан, Тараахха аахтара биэрэр. Уол ааҕан баран, ийэ киһиэхэ саллаат уола өлбүтүн туһунан кыайан эппэт.
Ити курдук, Анна Денисовна Неустроева айымньылара темалара араас, ис хоһоонноро дириҥ, оҕо ааҕарыгар умсугутуулаахтар, интэриэһинэйдэр.
Виртуальная выставка “Бастакы о5о суруйааччыта – Анна Денисовна Неустроева”
Айымньылара:
- Кэпсээннэр : [орто саастаах оҕолорго] https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/27780
- Кэпсээннэр: кыра уонна отто саастаах оҕолорго https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/35975
- Тиргэһиттэр https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/9320
Тылбаастара:
- Гофмеклер, А. Б. Дьахтар бэйэтин туһунан тугу билиэн сөбүй = Что должна знать о себе женщина / Гопмэклэр А. Б. дуохтуур суруйбута ; Аана Дэнис. Ностуруойап тылб. https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/108559
- Оҕолорго тугу кэпсиэххэ сөбүй : [кыра уонна орто саастаах оҕолорго кэпсээннэр / тылбаасчыт А. Д. Неустроева https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/39271
- Оҕолорго тугу кэпсиэххэ сөбүй / А. Ностуруойап тылб. https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/115184
- Ульянова, Анна Ильинична. Ыльдьыыс оҕо эрдэҕинээҕи уонна оскуолатааҕы сааһа / А. Ы. Улийаанап ; Ностуруойап Аана тылб. https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/open/108555
Аудио:
- Тиргэһиттэр : [аудиокинигэ] https://kids.nlrs.ru/neustroeva-anna-denisovna-tirge-itter-audiokinige/
Эбии көр:
- Анна Денисовна Неустроева https://landscape.nlrs.ru/42
- Виртуальная выставка “Бастакы оҕо суруйааччыта – Анна Денисовна Неустроева” https://kids.nlrs.ru/?post_type=post&p=15321
- Тематическая коллекция в Электронной библиотеке “Неустроева Анна Денисовна” https://new.nlrs.ru/to-readers/segments/school/collections/1289