Сценаҕа истиҥ сахалыы музыка оонньуур. Сценаҕа музыка доҕуһуолунан,  утуу – субуу икки сахалыы таҥастаах кыргыттар тахсаллар.

Сардаана: Оо, үчүгэй да күн үүннэ! Мин поэт эбитим буоллар, бу үүммүт күн сарсыардатын хоһоонунан  хоһуйуом да этээ! Хайа, дьүөгэм Маайыс, тоҕо хойутаата? Арааһа, эмиэ интэриэһинэй кинигэни  ааҕан, бириэмэтин билбэккэ тардылынна  быһыылаах. Маайыс кэлэрин кэтэһэ таарыйа,  бээ, хоһооммун нойосуустаан, үөрэтэ туруом этэ.

Маайыс: Эҕэрдэ, Сардаана! Наһаа интэриэһинэй кинигэни ааҕаммын, хойутуу сыстым дии... Хайа, эн хоһооҥҥун нойоһуус биллиҥ буолуо дии?

Сардаана: Син биллим. Киэһэ хатылыам, онтон эн үөрэттиҥ дуу? 

Маайыс: Мин барытын үөрэтэн биллим. Сэмэн Данилов хоһооннорун киһи эрэ үөрэтиэх курдук. Олус үчүгэйдик, түргэнник киһи өйүгэр киирэр хоһооннор  эбит ээ. Эн ханнык хоһоонун үөрэттиҥ?

Сардаана: Мин күһүнү олус таптыыр буоламмын «Күһүн» диэн хоһоону үөрэттим, иһит эрэ, Маайыс:

«Күһүҥҥүнү мин таптыыбын;

Күһүнү олус ахтабын.

Оҕолоор, эһиэхэ анаан

Күһүҥҥү күнү хоһуйдум,

Бу хоһооммун суруйдум.

Күһүҥҥү халлаан иэнигэр

Көмүс күһүн сылаанньыйар.

Ап-араҥас сэбирдэхтэр

Аргыый таммалыыллар

Эрдэтээҕи күһүн манна

Ичигэс чэбдик салгыннаах.

Сир аһа буһар, минньийэр,

Көтөр – сүүрэр эмиэ ситэр.

Оҕолоор, олус ахтабын,

Олус күһүҥҥүнү таптыыбын:

Оҥостон,ыаҕас кыбынан

Отоннуу, бултуу тахсарбын».

Маайыс: Олох киһи эрэ ыаҕас тутан,  отоннуу барыах курдук дии! Онтон мин Сахам сирин кыһынын олус таптыыр буоламмын «Кыһын» диэн хоһоонун үөрэттим. Сардаана, иһит эрэ уонна хоһоону сыаналаа:

«Ийэ сир хаары таҥынна,

Тоҥнулар күөллэр өрүстэр.

Сайаҕас чэбдик салгыннаах

Кыһыҥҥы күннэр үүннүлэр.

Хайыһардар, салааскалар,

Халыһыйын сыырдарбар;

Эһиэхэ анаан хаар түһэр,

Эһиэхэ кыһын салаллар.

Ыраас хаарга , күөлгэ киирэн,

Оҕолор, оонньоон -көрүлээн;

Эһиэхэ анаан, бу кэрэ

Кыһыҥҥы күннэр үүннүлэр».

Маайыс: Хайыы, аны мин хайыһардыы, салааскалыы барыах курдук буоллум дии!

Сардаана: Онтон, ити Сэмэн Данилов «Муҥхааллар мунньахтарын» аахтыҥ дуо?

Маайыс: Доо, аахтым ээ... уонна бииргэ  үөрэнэр сорох уолаттарбытыгар, наһаа да майгыннаттыым.

Сардаана: Аһаа, мин эмиэ, холобур, ити Коля оруобуна Мэлдьэх Микиитэ курдук дии?

Маайыс: Онтоон, аны ити Миша оруобуна «Сымыйаччы муҥхаал» курдук дии санаатым - уу диэбитэ хаар, хаар диэбитэ –уу...

Сардаана: Дии... Маайыс, арай маннык гыннахпытына, сотору Сэмэн Даниловка анаан биэчэр оҥоруохтаахпыт дии, онно ити уолаттары мунньан,  «Муҥхааллар мунньахтара» айымньыны аахтарбыт киһии... Баҕар кинигэ ис хоһоонун  сиһилии билэн, ааҕан баран, бэйэлэрин  сыыһалаахтарын билэн, көннөрүнүөхтэрэ дии саныыбын мин...

Маайыс: Кырдьык даҕаны сөпкө эттиҥ Сардаана, ээ, арба, мин манна кэлэн истэхпинэ, уһук дьиэ олбуоругар, биһиги «мунхаалларбыт» мустубуттар аҕай этэ.

Сардаана (күлэ-күлэ): Мунньахтыы сылдьаллара буолуо. Хата, мустубут бириэмэлэригэр сөп түбэһиннэрэн, былааннаабыппытын баран этэн көрүөххэ.

Сардаана: Чэ, барыахха.

 (Кыргыттар тахсан бараллар, сыанаҕа  муҥхаал уолаттар киирэллэр)

Сеня уол (Сымыйаччы): Хайа, уолаттар,  ким туох сонуннаах?

Митя уол (Мэлдьэх Микиитэ): Эчи, суох, тугу да билбэппин, көрбөтөҕүм даҕаны, истибэтэҕим даҕаны...

Кеша уол (Кэдэрги Кэмэлдьилээх): Онтон мин истибит да буоллахпына, эһиэхэ ыһа – тоҕо сэттэ да манньаҕа кэпсээн  бэрт.

Сеня уол: Дьэ, оччоҕо мин солуммун ыһа-тоҕо атастарбар кэпсээтэҕим буолуохтун! Арай, киэһэ салгын сии таһырдьа таҕыстым,  онно көрбүтүм, халлааҥҥа төгүрүк тэриэккэ көтө сылдьар эбит. Олох атын планета дьоно разведкалыы сылдьаллар диэн тута өйдөөтүм. Кыыһыра, кыйахана санаатым да, аҕам атыыласпыт оонньуур бэстилиэтинэн ытан саайдым. Арааһа таптым быһылаах, туох эрэ лүһүгүр гына туспүтэ. Дьэ, онтон ол тыа саҕатыгар уота чыпчылыҥныы – чыпчылыҥныы сууллан, сурулаан барда....

 Чанчарык (ситэ кэпсэттэрбэккэ этэр):  Ээ, дьэ бу киһи даҕаны, эмиэ сымыйалаан барда... Сеня сымыйалаабатаҕына иһэ ыалдьар быһылаах.

Сеня: Кырдьык, кырдьык...

 (Бу турдахтарына Сардаана уонна Маайыс кыыс киирэллэр)

Сардаана: Оҕолоор, дорооболорун! Хайа мунньахтыы олороҕут дуо?

Коля (Кутуруктаах Куола): Эс, мунньахтыыр  үһүбүт дуо? Уруок ааҕар да сылаалаах, ол иһин уруок ааҕыах иннинэ лаппа сынньанар ордук. Биһиги сынньана, сэниэ ыла сылдьабыт.

Маайыс: Барахсаныы, уруок ааҕаргар өрүү икки сыана ылан, «Кутуруктаах Куола» диэн ааттаннаҕын буолуо дии...

Коля: Маайыс, эн наһаалаама эрэ. Хата, туох наадаҕа кэллигит?

Маайыс: Уолаттар, кэлиҥ эрэ манна, кыра кэпсэтии баар.

Сардаана: Вася, Гриша туох ааттаах охсуһан хааллаххытый? Тохтуу түһүҥ!  Манна кэлиҥ эрэ!

( Уолаттар бары мусталлар )

Маайыс: Суруйааччы Сэмэн Данилов айымньыларынан оскуолаҕа биэчэр буолар. Онно биһиги суруйааччы хоһооннорун ааҕыахтаахпыт. Ким үчүгэйдик аахпыкка Варвара Николаевна үчүгэй сыана туруоруохтаах. Бары сүбэлэһэн баран, ситиһиилээхтик кыттыаххайын эрэ, уолаттар.

Маайыс: Бастатан туран ким ханнык хоһоону ааҕыан баҕарарын истиэххэйиҥ.

Митя (Мэлдьэх Микиитэ): Ээ, мин биир да хоһоону билбэппиин, билиэхпин да баҕарбаппын.

Сардаана: Билбэппин, баҕарбаппын диэбэккит, бары кыттыахтаахпыт.

Маайыс: Ким ханнык хоһоону ааҕарын билбэт буоллаҕына, сүбэнэн «Муҥхааллар мунньахтарын» ааҕан, оонньоон көрдөрүөххэйиҥ.

Дима (Чанчарык): Оччоҕо биһиги бары «муҥхааллар» буолабыт дуо? Моһуок да буолар эбит.

Кеша (Кэдэрги кэмэлдьилээх): Ээ, мин кыттыбаппыын.

Сардаана: Кеша, эн кыттыма даҕаны, хаһан иннигинэн сылдьыбытын баарай...

Кеша (Кэдэрги кэмэлдьилээх): Ол тоҕо миигиттэн көҥөннүн, мин да аахтахпына хайдаҕый, халлаан сууллан туһүө суоҕа дии саныыбын...

Сардаана: Оччоҕуна оруолларбытын үллэстиэххэйиҥ, таак, кинигэҕэ  «Сымыйаччы муҥхаал» баар, ким бу маны ааҕарый?

Дима (Чанчарык): Ээ, Сеня аахтын, киниэхэ олус барсар эбит (ыйа-ыйа күлэр)

«Бу Муҥхаал

Уу диэбитэ-хаар.

Хаар диэбитэ -уу,

Кыра диэбитэ- толуу.

Көнө диэбитэ-

Дулҕа курдук токур,

Ыраас диэбитэ

Куруунньук курдук

Күлгэри үөнү,

Күтүрдүү көрө-көрө

-Харахадьыыл баар! -диэн

Халтарытар.

Моҕотой муҥнааҕы,

Муҥунан көрө-көрө:

-Баабыры көдүм! -диэн

Баһаарыйар.

-Көрбүтүм, - диир,-

Күөл уута умайарын,

Кутуйах обургу

Куосканы таһыйарын.

-Истибитим,-диир,-

Истиэнэ саҥарарын,

Сымара таас

Ырыа ыллыырын.

Оҕолоор?

Ол урдус;

-Итиитин-диэтэҕинэ,

Ичигэстик таҥнын,

-Тымныы!-диэтэҕинэ

Чараастык таҥнын!»

Сеня (Сымыйаччы): Чэ, чэ  буоллун даҕаны, онтон эйиэхэ Чанчарык уол уобараһа барсара буолуо:

«Уулуссаҕа тахсаатын

Уҥунуохха биһиллэр,

Оскуолаҕа киирээтин

Оппуохаҕа биккиллэр...

Куруунньуксут киһи курдук,

Хоруо буолбут харылаах,

Кутуйахтаан сиэбит курдук,

Кумах буолбут муруннаах.

Күнү быһа күлү кэйэн,

Күдэн көтөр баттахтаах,

Бадарааны кэрийэн,

Бар-бырыы бачыыҥкалаах...

Муус-маҕан ырбаахыта

Боруҥкаан өҥнөммүт,

Хара баархат бүрүүкэтэ

Күрэҥ көппөх көрүҥнэммит.

Сыыска – бөххө сыбанан,

Киргэ – буорга биккиллэн,

Сирэй – харах туттунан,

Киһиттэн туора кэпсэнэн,

Чанчарыгын чанчарык

Ньалтарыйан иһээхтиир,

Чанчарыгын чанчарык

Чаайдыыр дьиэҕэ киирээхтиир...

Дьиэлээхтэрэ билбэккэ

Чэнэриһэ түстүлэр:

-Тыый...  Бу...Ким киирдэ?!

Киэр бар! Киэр бар! – дэстилэр.

Бэл-бэл ытын оҕото-

Баар-суох таптыыр Моойтото-

Хаһаайынын билбэккэ,

Хап-сабар үрэн киирдэ».

Дима (Чанчарык): Ээ, ол мин диэн сууннум тараанным да, уол бэрдэ буоллаҕым дии. Онтон биһиги испитигэр кылаабынай муҥхаал баар. Таайыҥ эрэ, ол кимин?

«Оҕолоор! Бу Муҥхаалга,

Ону-маны

Оҥотторуоххутун баҕардаххытына,

Кирдьигинэн этимэҥ,

Табатынан ааттаамаҥ.

-Кэл!- диэтэххитинэ

Киэр барыа,

-Тэй!-диэтэххитинэ

Тиийэн кэлиэ.

-Сүүр,-диэтэххитинэ хаамыа,

-Хаам диэтэххитинэ ыстаныа.

-Аһаа!- диэтэххитинэ,

Аччык да туран,

Антах хайыьыа,

-Аһаабаппын диэн айдаарыа,

Утуктаан да сытан,

-Утуй диэтэхтэринэ,

Оностубут оронуттан

Ойон туруо.

Онон бу Муҥхаалы

Туруоруоххутун баҕардаххытына,

-Турума!-диэн туруоруҥ.

Сууннарыаххытын баҕардаххытына,

-Суунума!- диэн сулуйуҥ.

Аһатыаххытын баҕардаххытына

-Аһаама!-диэн сулуйуҥ.

Аһатыаххытын баҕардаххытына

-Аһаама- диэн ааттаһыҥ,

Иһитиннэриэххитин баҕардаххытына

-Истимэ!- диэн сибигинэйин.

Кэдэрги кэмэлдьилээх,

Таҥнары дьайыылаах,

Утары оҥоһуулаах

Улуу Муҥхаал бу буолар».

Кеша (Кэдэрги кэмэлдьилээх): Наһаа да улуу муҥхаал буолбатарбын, син сөптөөх сэмэлээһин дии санаатым. Мин санаабар улуу муҥхаал ити Коля дии саныыбын, мээнэҕэ кинини Кутуруктаах Куола диэбэтэхтэрэ буолуо. Бэйэҕит да санаан көрүҥ:

«Кыылга – сүөлгэ, көтөргө

Кутурук өрүү туһалаах.

Кумаардары кыйдыырга

Кутурук наада кулуҥҥа.

Тииҥ көп ньуолах кутуруга

Тымныыга суорҕан буолар.

Оттон саһыл кутуруга

Саспыт суолун көмөн ааһар.

Кыылга-сүөлгэ туһалаах

Кутурук олус наадалаах.

Ол эрээри, атастаар,

Кутурук да араастаах.

Улуу Муҥхаал оҕолор

Оскуолаҕа киирэллэр.

Кутуруктаах буолаллар

Оскуолаҕа кинилэр.

Оннук Муҥхаал кутуруга

Олус мөкү кутурук.

Саата-суута, куһаҕана,

Сатамматах кутурук.

Тэтэрээккэ, дневниккэ

Тэбис-тэҥник кэккэлэспит

«Двойка»  да «единица»

Мунхаал кутуруга эбит

Биирэ тордуок маһын курдук,

Иккиһэ – кус төбөтө.

Иилэстэһэн уп-уьуннук

Ыраахтан соноон көстөр.

Кус-хаас, кыыл-сүөл барыта

Муҥхаалы күлүү гынар.

Оттон ийэлээх аҕата

Онтон олус кыбыстар».

Коля (Кутуруктаах Куола): Доҕотторум - атастарым мин бэйэм да бэркэ билэбин. Ийэлээх-аҕабын аны кыбыһыннарбат гына сылдьа сатыам этэ. Баар кутуруктары утары охсуһуом диэн, мэктиэ тылбын биэрэбин!

Маайыс: Коля, саамай сөпкө санаммыккын. Мин эйиэхэ көмө - сүбэ буоларга бэлэммин.

Сардаана: Оччоҕо, бары син сөбүлэстигит быһылаах дии... оо... умна сыспыппыт дии, Хардааччылар оруолларын ким ааҕарын.

Сеня (Сымыйаччы): Ыраата барбакка бу табаарыстар аахтыннар.

 (Бэйэ-бэйэлэрин кытта охсуһа сылдьар уолаттары ыйар)

Кеша (Кэдэрги кэмэлдьилээх): Уолаттаар, ыл тохтуу – түһүҥ,  хайаҕыт хоһоон ааҕар?

Боря (1 Хардааччы): Бу киһи аахтын, бэтиэхэлэнэрэ бэрт дии...

Вася (2 Хардааччы): Тугуй доо! Бэйэҥ бастаан наар саҕалыыгын буолбат дуо!

Боря (1 хардааччы): Эс, эн бэйэҥ кыраттан да кыыһыран, киһини  кымаахтаабытынан бараҕын дии.

Маайыс: Чэ, Боря, Вася, эһиги билигин мөккүһэн-мөккүһэн баран, эмиэ охсуһан сырбатысыһан барыаххыт. Бу хоһоону булгуччу ааҕыҥ, баҕар туох эмит өй киирээрэй... хоһоон бу баар, ааҕан көрүҥ эрэ.

 (Уолаттар утуу – субуу, кыбыстыбытыы туттан туран, хоһоону ааҕаллар)

Сардаана: Уолаттаар, хайа Семен Данилов айымньытын геройдарыгар, эһиги майгынныыр эбиккит дуо?

Боря: Олох биһигини көрөн туран суруйбут курдук дии...

Вася: Аны Боря биһиги хардааччы аатын сирэбит, аны табаарыстыы буолуохпут диэн, тылбытын биэрэбит, куруук эйэлээхтик сылдьа сатыахпыт.

Митя (Мэлдьэх Микиитэ): Дьэ, бу үчүгэй  киһи быһыыта. Биһиги эһиэхэ, табаарыстарбытыгар эрэнэбит!

Сеня (Сымыйаччы): Кырдьык даҕаны бары да, муҥхаал буолан бутүөххэйиҥ! Мантан ыла көнөр суолга турунабыт! Оҕолоор, биһиги эһиэхэ этиэхпитин баҕарабыт!

Бары: «Мунхаал буолар куһаҕан!

            Муҥхаалгытын быраҕын!»

-